Tribalisme is groepsvorming van gelijkgezinden op basis van gedeelde belangen en lotsverbondenheid. Gemeenschapszin en groepsidentiteit ontstaan. Soms is sprake van agressief gedrag tegenover buitenstaanders, vooral als de tribale identiteit sterk wordt benadrukt ten koste van andere groepen.
Binnen vele traditionele samenlevingen komt tribalisme voor. Het is een cultureel fenomeen van verdeel en heers. Landen als Soedan, Syrië en Pakistan hebben gemeenschappen gebaseerd op hiërarchische familieverbanden, blinde loyaliteit aan bloedverwanten en waakzaamheid voor overheersing door anderen. ‘Tribes’ dragen bij aan de sociale orde. Deze lokale ‘tribes’, clans en coalities opereren op een niveau boven het microniveau (= eigen huishouden) en even onder het macroniveau waarop de koloniale machthebber of de nationale regering opereert. Hebben op meso- of groepsniveau een stabiliserende werking op het maatschappelijke leven. Anders geformuleerd: dit tribalisme bewerkstelligt lokaal en regionaal samenhang en harmonie. Tribalisme betekent lang niet altijd ‘stammenstrijd’.
Tribalisme komt ook in hedendaagse Westerse samenlevingen voor. Tribaal gedrag hoort vooral bij tribalisering (= het ontstaan van uiteenlopende identitaire coalities als gevolg van angst voor verlies van cultuur en dominantie). Onze cultuurstrijd - denk aan Zwarte Piet - vertoont qua sentiment en ressentiment overeenkomsten met de gevoelens die heersten binnen de etnografische stammen van vroeger. Onze hedendaagse cultuurstrijders voeren een verbale ‘stammenstrijd’. Hun woke-gedrag is performatief, vaak theater en zelden militant.
Gewelddadig tribalisme is van een andere orde. Zet het algemeen belang binnen samenlevingen onder druk. Landelijke instituties en democratieën kunnen aan gewelddadig tribalisme, aan geavanceerde vormen van ‘stammenstrijd’ zelfs bijna ten onder gaan. ISIS, militant zionisme, Alt-right, xenofobie, oligarchen etc. verwijzen naar uit de hand gelopen en dus gevaarlijk tribalisme.
