Ostracisme is het negeren en buitensluiten van een persoon, wat kan leiden tot gevoelens van verdriet, onzekerheid en boosheid bij het slachtoffer. Dit sociale uitsluitingsproces kan ook reacties zoals wraak uitlokken. In een afrekencultuur, vaak aangeduid als cancel culture, betekent ostracisme het publiekelijk monddood maken van iemand. In het digitale tijdperk valt het boycotten van een persoon op sociale media onder cyberostracisme.
Ostracisme komt voor in diverse omgevingen zoals scholen, bedrijven, sociale bewegingen, universiteiten en de politiek. Inclusie en exclusie zijn inherent aan groepsvorming, en dit fenomeen is ook waargenomen bij dieren. De reactie op buitensluiting varieert per individu en kan zowel pro-sociaal als antisociaal zijn.
Onverwachte uitsluiting kan ondraaglijk worden, vooral wanneer de uitsluiters via sociale media stereotypische beschuldigingen uiten, zoals beweringen over iemands afkomst, beschuldigingen van verraad, racisme, pedofilie, vrouwonvriendelijkheid of extremisme.
De reacties op ostracistisch gedrag kunnen grofweg worden ingedeeld in twee categorieën:
1. Pro-sociaal: Slachtoffers die pro-sociaal reageren zoeken na uitsluiting opnieuw aansluiting bij groepen. Ze neigen naar conformiteit en politiek correct gedrag, zowel offline als online, en streven naar erkenning en emancipatie samen met anderen.
2. Antisociaal: Slachtoffers die antisociaal reageren kunnen fysiek isolement ervaren en het gevoel hebben niet meer te behoren tot de maatschappij. Dit kan resulteren in een verlangen naar wraak, wat in extreme gevallen kan leiden tot acties van een Lone Wolf-terrorist.
Het gebaar van iemand de rug toekeren is een oude vorm van ostracisme, aangeduid als ostracisme 1.0. In het digitale tijdperk hebben sociale media, micro-agressies en cultuurstrijd geleid tot ostracisme 2.0, waarbij verbaal geweld een structurele vorm van uitsluiting dreigt te worden en bijdraagt aan de afrekencultuur of cancel culture.
