Abductie is het proces van het zoeken naar een aannemelijke verklaring. Met een beetje geluk en voortvarendheid kan dit leiden tot het ontdekken van de oorzaak van vragen als ‘Waar komt die geur vandaan?’ of ‘Wie belt zo laat nog aan?’ Abductie is pragmatisch en contextueel redeneren, waarbij via gissingen problemen worden opgelost.
Logische gevolgtrekkingen, naakte feiten en absolute waarheden blijven altijd bestaan. Echter, wetenschappers die strikt logisch redeneren (inductie) en harde conclusies trekken (deductie) op basis van onweerlegbare feiten, staan onder toenemende druk. De onfeilbaarheid botst vaak met de veelheid aan informatie en intelligentie verspreid over het internet en sociale media.
Een voorbeeld van een intuïtieve, stapsgewijze benadering is medische diagnostiek bij vage klachten. Ook politieonderzoek naar sporen past hierin. Als een partner onverwacht bloemen meebrengt, lijkt het logisch dat deze voor haar zijn. Na een spontaan kusje blijkt echter dat de bloemen voor een ernstig zieke buurvrouw zijn. Dit toont de beperkingen van puur logische benaderingen.
Creatieve abductie kan tot onverwachte betekenisgeving leiden. Denk aan een schilder voor een wit doek, een dichter met een blanco pagina, of een pottenbakker met natte klei. Vaak ontstaan er vele versies van een kunstwerk voordat het een coherent verhaal wordt.
Lage abductie is casuïstisch en intuïtief, gebaseerd op onderbuikgevoelens. Hoge abductie weegt gissingen af en probeert verstandelijk het labyrint te verlaten. Creatieve abductie werkt met inspirerende hypothesen en onbegrensde vooronderstellingen, buiten de kaders denkend. In de dagelijkse praktijk wordt vaak gebruikgemaakt van selectieve, procedurele of habituele abductie, waarbij gewoontes en routines het meest voor de hand liggende uitgangspunt bepalen. Praktische abductie gaat aan de slag met een werkhypothese, terwijl manipulatieve abductie zich richt op het ontwikkelen van (artificiële) intelligentie door te doen.
Abductie moet niet worden verward met waardenrelativisme. Het krijgt betekenis als het, op basis van geloofwaardigheid, leidt tot een goede probleemoplossing.
