Theseus - Nationale held (heros) van de Atheners, zoon van Aigeus, de legendarische koning van Athene, en van Aithra, koningsdochter van Troïzen. Toen Aigeus de zwangere Aithra verliet, verstopte hij zijn zwaard en sandalen onder een rotsblok, en zei tegen Aithra dat zij hem zijn zoon moest zenden, wanneer deze sterk genoeg was om eigenhandig het rotsblok weg te wentelen. Hieraan zou hij dan zijn zoon herkennen. Als jonge man trok Theseus aldus naar Athene en zuiverde onderweg het hele Attische gebied van rovers en monsters (o.a. Prokrustes). Deze heldendaden deden sterk aan Herakles denken. In Athene had zijn vader Aigeus ondertussen de tovenares Medeia gehuwd en deze wilde Theseus bij diens aankomst in Athene vergiftigen, doch Aigeus herkende nog tijdig zijn zoon om hem van de dood te redden.
Met de veertien jongens en meisjes die jaarlijks aan de Minotaurus van Kreta geofferd moesten worden, scheepte Theseus zich in en beloofde zijn vader een wit zeil te hijsen, als hij de geplande onderneming, de dood van de Minotaurus, tot een goed einde had gebracht. Op Kreta raakte Ariadnè, de dochter van Minos, op hem verliefd. Zij bewerkte de vlucht uit het Labyrinth door hem een draad te geven die hij kon afrollen om zijn weg terug te vinden, nadat hij de Minotaurus had gedood. Toen Theseus Athene naderde, vergat hij het witte zeil te hijsen en zijn vader Aigeus, die op de uitkijk zat, stortte zich in zee (vandaar de naam Egeïsche Zee), in de overtuiging dat zijn zoon dood was.
Theseus werd daarop koning van Athene en creëerde de staat Athene door twaalf afzonderlijke gemeenten samen te brengen in een synoikismos. Daarop had Theseus te vechten tegen de Amazonen, wier koningin Hippolytè (of Ariadnè) hij als vrouw veroverde. Hun zoon was Hippolytos.
Volgens een andere sagenkring was Theseus er met Perithoos op uit getrokken en had de schone Helena geroofd en uit Sparta ontvoerd; later werd zij door de Dioskouroi, haar broers, bevrijd.
Nawerking: Thésée (1675), tragédie lyrique door de Franse componist Jean-Baptiste Lully (1632-1687); Teseo (1712), opera door Georg Fr. Händel (1685-1759); Thésée (1782), Franse opera door de Belgisch-Franse componist Fr. Joseph Gossec (1734-1829); Le voyage de Thésée (1943), toneel door de Franse auteur Georges Neveux (1900); Thésée (1946), drama door de Franse auteur André Gide (1896-1951).
