Byzantion - (Byzantium) Stad aan de Bosphoros. Byzantion werd in 660-657 v.C. als een kolonie van Megara gesticht op de Europese zijde van de Bosphoros en kende een vlugge uitbreiding en ontwikkeling door de buitengewone ligging: Byzantion beheerste de doorgang naar de Zwarte Zee, van waaruit o.a. voor Athene de graantoevoer geschiedde.
In de 6e eeuw v.C. werd het door de Perzen veroverd. In het begin van de 5e eeuw v.C. nam het deel aan de opstand van de Ionische steden en het werd door de Perzen verwoest. In 479 v.C. veroverde de Spartaan Pausanias die het bij Plataea verslagen Perzische leger daar de pas wilde afsnijden, Byzantion en hij heerste er zeven jaar lang. Hij werd eruit verjaagd door de Atheners onder leiding van Aristeides, stichter van de Delisch-Attische Zeehond. Byzantion sloot zich bij deze bond aan. Eerst na de catastrofe in Sicilië van 415-413 v.C. viel het Athene af, doch het werd in 409 weer door Alkibiades veroverd.
Aan het einde van de Peloponnesische Oorlog viel het weer in handen van de Spartaan Klearchos, die er een schrikbewind uitoefende, tot hij op de voorstellen van Kuros de Jongere inging. Byzantion kende daarna enige vrijheid en sloot zich aan bij de Tweede Attische Zeehond in de 4e eeuw v.C. In 357 stond het hiertegen op, tijdens de Bondgenotenoorlog (357-355 v.C.), maar was weer met Athene verbonden in 340 toen Philippos II van Makedonië het belegerde. Ook onder Alexandros de Grote bleef het autonoom.
In het begin van de 3e eeuw vielen de oprukkende Kelten (zie Galati) het aan en Byzantion moest een zware schatting betalen. Toen Rome zich daar begon te bemoeien met de diadochenrijken, kreeg het de steun van Byzantion, dat als een bondgenoot werd beschouwd.
In de Romeinse periode kende Byzantion een grote welstand. In 196 n.C. werd het door Septimius Severus zwaar gestraft, omdat het de tegenkeizer had gesteund. Na de verwoesting werd het door Caracalla’s toedoen weer opgebouwd en werd het een bolwerk tegen de invallende barbaren. Keizer Constantinus Magnus maakte van Byzantion zijn hoofdstad in 330 n.C. en het heet sindsdien Constantinopel. Vanaf dat ogenblik was Byzantion het politieke centrum van het Oostromeinse Rijk en eveneens de hoofdplaats van de Grieks-Romeinse traditie en cultuur, terwijl in het Westen Rome onder de voet gelopen werd door de invallende barbarenstammen.
