(ook: Zaen, Saen), Ned. zeeofficier. *29.6.1621?. ✝ (gesn.) 16.3.1669 Kaap Tres Forcas, Marokko. Onderscheidde zich in de → Vierdaagse Zeeslag (1666) en (als schout-bij-nacht) in de → Tweedaagse Zeeslag (1666).
Nam deel aan de tocht naar→ Chatham (1667). Bestreed daarna de Algerijnse zeerovers.Zaandam
vm. Ned. gemeente in de prov. Noord-HoIland aan de Zaan. Ontstond bij een dam met sluizen in de Zaan. die hier in het IJ uitmondde, en groeide uit twee dorpen Oost- en West-Zaandam. De ligging was gunstig voor de ontwikkeling van handel en industrie. Deze laatste vond zijn oorsprong in de molenindustrie van de 17e eeuw (meel-, mosterd-, verf-, olie-, papier-, pel- en houtzaagmolens). In 1596 verrees te Zaandam de eerste houtzaagmolen, die 1592 door Cornelis Cornelisz. van Uitgeest was uitgevonden ('t Juffertje, stond op een vlot, waardoor hij naar de wind gedraaid kon worden).
In 1630 draaiden in de Zaanstreek 53 houtzaagmolens: in 1731: 256. Het totaal aantal molens bedroeg in de bloeitijd ca. 600. Verder waren belangrijk de Groenlandvaart (traankokerijen). de houthandel en de scheepsbouw (eind 17e eeuw 60 werven). De stad werd 1697 door tsaar Peter de Grote bezocht (Tsaar Peter-huisje). Beroemd werden de wit-groen geverfde Zaanse huisjes, waarvan vele bewaard worden in de Zaanse Schans in de Kalverpolder aan de weg naar Purmerend. In de 18e eeuw gingen houtzagerij en scheepsbouw achteruit, hetgeen waarschijnlijk samenhing met het onbevaarbaar worden van de Voorzaan.
Napoleon verenigde 1811 Oost- en West-Zaandam tot de stad Zaandam. In de 19e eeuw ontwikkelde de stad zich tot fabrieks- en havenstad (voedings- en genotmiddelen). In 1974 ging Zaandam op in de gemeente Zaanstad.
Litt. B.van Geuns, Beschrijving van Zaandam (1842): A.van Braam. Bloei en verval van het economisch-sociale leven aan de Zaan in de 17c en 18e eeuw (1944); C.A.Schillemans. De houtveilingen van Zaandam. 1655—1811 (1947); P.Boorsma. Duizend Zaanse molens (1950); S.Lootsma. Historische studiën over de Zaanstreek (2 dln. 1939—50): M.A.Verkade, De opkomst van de Zaanstreek (1952); L.A.Ankum.
Een bijdrage tot de gesch. van de Zaanse olieslagerij (in: TvG 1960); J.G.E1burg. Zaandam (1961): M.A.Verkade e.a.. Zaandam 150 jaar stad 1811-1961 (1962); J.J. 't Hoen. Op naar het licht. De Zaanstreek in de periode van de opkomst der arbeidersbeweging 1882-1909 (1968); A.van Braam e.a. (red).. Historische atlas van de Zaanlanden (1970); G.L.Berk, Czaar Peter en zijn huisje (in: SH 1971); W.Klinkenberg.
Adieu Zaandam 21 x 1811-31 xii'1973 (1975): J.C.de Witte, De februaristaking in de Zaanstreek (in: SH 1975): S.Hart. Geschrift en getal (1976).
