(Lat.: Ordo Sanctae Crucis, osc; in de Middeleeuwen kruisbroeders genaamd), een r.k. orde van reguliere kanunniken, in de 13e eeuw gesticht door → Theodorus van Celles, kanunnik van Luik, op Clair Lieu bij Hoei in België. Hij stelde zich als ideaal: prediking van het triomferende kruis, gemeenschappelijk leven en een zuiver beleven van het liturgisch koorgebed.
Als grondslag nam hij de regel van Augustinus. In 1248 volgde de goedkeuring van paus lnnocentius IV. Daarna stichtingen in België en Frankrijk. In Nederland werd 1318 het eerste klooster gesticht te Asperen (bij Gorkum) en 1367 werd vanuit Hoei het St.-Agathaklooster bij Cuyk gesticht. Tijdens de Hervorming werden alle kloosters in de Noordelijke Nederlanden opgeheven. Tijdens de Franse Revolutie bleven slechts twee kloosters bestaan.
St.-Agatha en Duisburg; dit laatste werd 1814 opgeheven. Het herstel van de orde geschiedde vanuit Nederland onder magister-gencraal Henricus van den Wijmelenberg. de tweede stichter van de orde (1840-81). De Ned. prov. heeft 13 kloosters met 350 leden. De Belg. prov. heeft 5 kloosters met 160 leden.Litt. R.Haasz, Die Kreuzhcrrcn in den Rheinlanden (1932); J.Francino, In cruce vita. De orde der Kruisheren in Nederland (1936); H.van Rooyen. Th. van Celles, een tijd- en levensbeeld (1936); W.Sangers. De Kruisheren te Diest (1945); E.de Moreau. L'origine des croisiers beiges (in: Acad. roy. de Belg..
Buil. Lettres, 1946); J.Francino. Gesch. van de orde der Kruisheren (1948): M.Vinken. De spiritualiteit van de Kruisheren (1953); H.U.Weiss, Die Kreuzherren in Westfalen (1963).
