één der 3 grote middeleeuwse geestelijke ridderorden ( → Duitse Orde en Tempeliers), in het H. Land gesticht tijdens de kruistochten.
De Johannieterorde ontstond uit een hospitaal (gewijd aan Johannes de Barmhartige), ca. 1048 gesticht te Jeruzalem door kooplieden uit Amalfi. om pelgrims en zieken te verzorgen: vandaar ook de benaming Hospitaalridders. De orde was verdeeld in ‘tongen' (linguae) waarvan de gebieden vrijwel samenvielen met taalgemeenschappen; de tongen weer in (groot)prioraten, balijen en commanderijen. In België waren er ca. 35 stichtingen, behorend tot de priorij Chantrainc (bij Geldenaken). Na de inname van Jeruzalem door de Turken 1187, verplaatste de orde haar hoofdzetel naar Akko (1191); vertrok 1291 wegens het opdringen der Turken naar Cyprus en 1310 naar Rhodos (1317-1522 sprak men van Rhodezer ridders), dat op zijn beurt 1523 ontruimd moest worden. De orde kreeg toen het eiland Malta toegewezen van Keizer Karel v, (vandaar ook de naam Malthezer ridders), die behouden bleef voor de r.k. tak van de Johannieterorde. (Als gevolg van de Reformatie scheidde zich b.v. de protestants geworden Balije van Brandenburg af). Napoleon Bonaparte verdreef de orde 1798 van Malta.
Tsaar Paul I van Rusland ontfermde zich over de orde en werd grootmeester; vestigingsplaats werd Sint-Pctcrsburg. In 1834 volgde de definitieve vestiging te Rome.De protestantse Balije van Brandenburg werd 1810 opgeheven, maar 1852 door Frederik Willem iv van Pruisen weer opgericht. Op initiatief van prins Hendrik werd in Nederland een Commanderij Nederland van de Balije van Brandenburg opgericht (30.4.1909). Na de Tweede Wereldoorlog is deze uitgeroepen tot een onafhankelijke orde (Orde van Sint-Jan). Als lid worden toegelaten mannelijke leden van Ned. adel; zij dienen lid te zijn van een protestants kerkgenootschap; 1952 werd een vrouwenafdeling opgericht. de naam werd door een KB van 10.9.1958 gewijzigd in Johannieterorde van Nederland.
De zetel is gevestigd te ’s-Gravenhage. Prinses Juliana is erelid, prins Bernhard landcommandeur, koningin Beatrix erecommandeur. De Ned. orde beschikt over een aantal eigen verpleegtehuizen; Johannieterhelpsters zijn ingedeeld bij een der colonnes van het Rode Kruis Korps (zij dienen een cursus voor geestelijke vorming te hebben gevolgd).
In België werd de orde 1932 weer opgericht.
Litt. G.Dansaert, Hist. de l'ordre de Saint-Jean en Belgique (1932); E.A.van Beresteyn, de geschiedenis der Johanniterorde in Nederland tot 1795 (1934); J.W.Jongedijk. Ridderlijke orden in Nederland (1965); A.Wienand c.a.. Der Johanniter-Orden, der Malteser-Orden (1970).
