een 17e-eeuwse richting in de r.-k. kerk. die de kerk wilde hervormen door terugkeer tot de leer van Augustinus; genoemd naar → Cornelius Jansenius (1585 — 1638), die een boek over deze kerkvader schreef (1640), tegen welk werk paus Urbanus VIII, onder invloed van de jezuïeten de bul In Eminenti uitvaardigde. De strijd van het jansenisme was in wezen de oude strijd over de genade en de vrije wil.
Middelpunt van het jansenisme in Frankrijk werd het cisterciënzerklooster → Port Royal. Allengs verzwakte het élan van de jansenisten ten gevolge van verbanning en vervolging. Vele jansenisten zochten een schuilplaats in Holland, in de oud-katholieke kerk. die sinds 1702, wegens schorsing van haar aartsbisschop → Petrus Codde. ook langzamerhand met Rome begon te breken en wier aanhangers om die relatie met Port Royal ten onrechte ook vaak jansenisten worden genoemd. In de Zuidelijke Nederlanden had het jansenisme sterke aanhang onder de geestelijkheid. De beroemde canonist Z.van Espen was de grote verdediger. In de 18e eeuw voerden de aartsbisschoppen van Mechelen een hardnekkige strijd tegen het jansenisme.Litt. J.Orcibal. Les originies du jansenisme (3 dln. 1948); L.Ceyssens. La première bullc contre Jansénius (1961); J.Tans en M.Kote. Le jansénisme (1966).
