Ned. historicus, *30.10.1893 Rotterdam. ✝ 16.7.1962 Amsterdam; gehuwd met → A.H.M. Romein-Verschoor.
Studeerde aanvankelijk theologie, later geschiedenis en Russisch te Leiden. Van 1921—25 redacteur van het communistische weekblad De Tribune; verliet daarna de Communistische Partij, maar bleef marxistisch georiënteerd; 1939 hoogleraar vaderlandse geschiedenis te Amsterdam. 1945 hoogleraar nieuwe en theoretische geschiedenis aldaar; 1952 52 docent aan de universiteit van Jogjakarta. Uit zijn werk blijkt een grote belezenheid, veelzijdigheid, filosofische scholing, psychologisch inzicht en letterkundige smaak. Romein twijfelt aan de objectiviteit van het menselijk oordeel over wat is geschied. De enig mogelijke objectieve geschiedschrijving is volgens hem die, welke in overeenstemming is met de tijdgeest, waarbij het controlemiddel om na te gaan of we de juiste tijdgeest gekozen hebben, ligt in de innerlijke zekerheid. Romein heeft zeer veel gepubliceerd: zijn bibliografie telt 356 nrs.
Zijn hoofdwerk is het door zijn vrouw voltooide Op het breukvlak van twee eeuwen (2 dln. 1967; 2e dr. 1976), een poging tot ‘integrale geschiedschrijving', d.w.z. een alle aspecten van de cultuur (in dit geval die van ca. 19(X)) omvattende geschiedschrijving. Romeins voornaamste verdienste is het creëren van een nieuw vakgebied: de theoretische geschiedenis. Werken: Dostojewski in de westerse kritiek (diss. 1925), Byzantium (1928), Geschiedenis van de Noordnederlandse geschiedschrijving in de middeleeuwen (1932), De lage landen bij de zee (1934; 6e dr. 1976) en Erflaters van onze beschaving (4 dln. 1938—40; 13e dr. 1979), beide samen met zijn vrouw. Grondstoffen en politiek (1935). Machten van deze tijd 1919-37 (3 dln. 1935-38; 4e dr. bezorgd door J. Presser), Het onvoltooid verleden (1937; 2c herz. dr. 1948).
Gegist Bestek (1939). In opdracht van de tijd (1946). De biografie (1946). Tussen vrees en vrijheid (1950), In de hof der historie: kleine encyclopedie der theoretische geschiedenis (1951), Carillon der tijden (1953), Aera van Europa (1954), In de ban van Frambanan (1954), De eeuw van Azië (1956), Eender en anders (1964), Historische lijnen en patronen: een keuze uit de essays (nieuwe dr. 1976). LU I . P.Gcyl, Reacties (1952); P.Geyl, Gesch. als medespeler (1958); Jan Romein (Herdenkingsnr. Nwe Stem 1962); J.Presser (in: Bibliogr. van J.Romein, door A.Tijhuis.
P.A.L.Oppenheimcr en M.C.Brands. 1963); A.H.M.Romein-Vcrschoor, Omzien in verwondering (2 dln. 1970-71; 8c dr. 1976): P.Blaas. An attempt at integral history (in: Acta Historiae Neerlandica 1971); A.F.Mellink, Jan Romein (in: Intermediair 5. 1980).
