Eerstens, tweedens

betekenis & definitie

Tot in de jaren ’40 werden deze germanismen (D. ‘erstens, zweitens...’) veel vaker gebruikt dan nu. Sommige puristen waren dan ook van mening dat ze ten onrechte gewraakt werden of door het gebruik min of meer gewettigd waren. Ook taalgeleerden als Van Ginneken en Gerlach Royen maakten er geen bezwaar tegen. Gerlach Royen beweerde nog in 1947 dat eerstens en tweedens zo gewoon waren, dat men ze in elk dagblad kon vinden. Eerstens werd zelfs goedgekeurd door Van Dale en Verschueren.
Vanaf de jaren '50 is de afkeuring echter algemeen: niet alleen de puristen maar ook Van Dale en Verschueren keuren eerstens nu als germanismen af voor ‘ten eerste’. Jansonius is de enige die eerstens zonder commentaar opneemt. De meeste andere woordenboeken vermelden het niet eens. Ook tweedens zal men in de meeste woordenboeken vergeefs zoeken; Koenen zegt echter uitdrukkelijk dat het een germanisme is. In de kranten komt men de gewraakte woorden ook niet meer vaak tegen. In het volgende voorbeeld ziet men dat de schrijver blijkbaar geschroomd heeft om naast eerstens ook tweedens te gebruiken:

‘Eerstens is mijn kamer bezet. Vervolgens...’ (Elseviers Magazine, 23.5.70).