Eenmalig, driemalig

betekenis & definitie

a. Eenmalig

Onder invloed van Duits ‘einmalig’ wordt eenmalig (D. ‘einmalig’) in twee germanistische betekenissen gebruikt:

1.‘één keer plaats hebbende’: ‘De aktie van de K.A.J. was niet als éénmalig bedoeld.’ (De Nieuwe, 3.11.72, p. 9)

2.‘uniek, buitengewoon’: ‘“Deafman Glance” was eenmalig, ik heb het vier keer gezien.'
(De Groene, 28.11.72)

Eenmalig met betekenis 2 wordt nog door iedereen afgekeurd, al zal men het hier en daar in de kranten aantreffen. Betekenis 1 heeft iets meer succes gehad: enkele woordenboeken (Koenen en Jansonius) beschouwen het reeds als correct Nederlands; de andere blijven eenmalig echter afkeuren.

Nu kan men zich afvragen of het werkelijk een germanisme is. Zelfs het bekende puristische tijdschrift Onze Taal zegt dat het ‘als samenstellende afleiding past ... in een vrij grote groep: eencellig, eenogig, eenarmig, eenbladig, eentonig, eenvormig, eenparig, enz.’ (1966, p. 31).

In ieder geval wordt eenmalig, tenminste in betekenis 1 vaak gebruikt, vooral in technische taal, waar het gemakkelijker te hanteren is dan omslachtige omschrijvingen. Ook het woordje ‘uniek’ kan hier niet ter vervanging dienen, omdat het ‘bezet’ is door de betekenis ‘buitengewoon’.

Als vakterm is eenmalig dus helemaal ingeburgerd (bijv. in ‘een eenmalige schakeling’) maar ook in de niet-technische taal is dit ‘germanisme' veld aan 't winnen, vooral in het Noorden. Dit blijkt trouwens duidelijk uit het feit dat Koenen, die het tot aan het begin van de jaren ’70 afkeurde, er nu geen bezwaar meer tegen maakt.

b. Driemalig
Dit woord is op dezelfde manier gevormd als eenmalig maar door de woordenboeken wordt het niet op dezelfde manier behandeld. Van Dale, die bezwaar maakt tegen eenmalig, beschouwt driemalig als correct Nederlands. Ook Verschueren, die eenmalig helemaal niet vermeldt, keurt driemalig goed.
Misschien moet de verklaring gezocht worden in het feit dat driemalig nu eenmaal in vaste formules voorkomt, zoals ‘een driemalig hoezee, een driemalig gejubel’.