(Fr. Ljouwerteradiel) Gemeente ten N. van Leeuwarden, waarin een aantal dorpen zich na 1960 ontwikkelde tot forenzenplaatsen.
Opp. 4298 ha. Leeuwarderadeel is in W.O.
II aanzienlijk verkleind door grenswijziging t.g.v. Leeuwarden.
In L’deel liggen de dorpen Stiens (hoofdplaats), Hijum, Finkum, Britsum, Cornjum en Jelsum.Wapen: Gevierendeeld: het eerste van zilver, beladen met drie groene klaverbladen, staande een en twee; het tweede, derde en vierde van lazuur, beladen met een klimmende leeuw van goud, getongd van keel, het schild gedekt met een gouden kroon (Zie Wapen).
De vlag is de Friese vlag met in de linkerbovenhoek het gemeentewapen.
Bevolking Na een daling van het inwonertal na 1950, steeg het na 1965 steeds sneller. De sterkste groei maakte de hoofdplaats Stiens door, maar ook andere dorpen (vooral Britsum) profiteerden van de suburbanisatie rondom de stad Leeuwarden.
1954 1959 1964 1969 1974
Leeuwarderadeel 5330 5168 5105 5433 7221 Britsum 583 610 597 641 846 Cornjum 435 396 400 415 406 Finkum 601 506 470 451 373 Hijum 510 516 448 429 421 Jelsum 642 621 571 549 508 Stiens 2559 2519 2619 2948 4667 Economie Tot in de jaren ’60 was de gemeente overwegend een landbouwgemeente met akkerbouw en veeteelt. De ontw. in de landbouw en de explosieve groei van het forensisme in de jaren ’70 deed een grote verschuiving in samenstelling van de beroepsbevolking ontstaan.
Een belangrijke bron van werkgelegenheid is de vliegbasis bij Leeuwarden. Te Stiens ligt een klein industrieterrein, waarop een mechanisatiebedrijf en een carrosseriewerkplaats. Hier tevens een ZPC-vestiging. De bestaande aansluiting van dit industrieterrein op het spoorwegnet maakt een verdere industriële ontw. van Stiens mogelijk. Gunstig voor de economische ontw. in geheel Leeuwarderadeel is de verbeterde verkeersverbinding van Leeuwarden met N.O. Frl.
De aanwezigheid en de lawaaioverlast van de vliegbasis Leeuwarden is er waarschijnlijk mede de oorzaak van, dat Jelsum en Cornjum zich niet tot forenzendorpen ontwikkelen.
Politiek en kerkelijk leven De linkse partijen in het in 1954 nog overwegend links stemmend Leeuwarderadeel hebben een deel van hun aanhang verloren zien gaan. Dit hangt samen met de sterkere vertegenwoordiging van hogere inkomensgroepen door de ontw. van het forensisme. Tevens is het een sterk FNP-stemmende gemeente (in 1974 bij statenverk. 12,1 %). In 1954 was de raad als volgt samengesteld: 6 PvdA, 3 ARP, 2 VVD. Na 1974: 5 PvdA, 5 CDA, 2 VVD, 1 FNP. Zie ook Verkiezingen.
De ontkerkelijking was sterk. Dit ging geheel ten koste van de NH-e kerk. In 1971 was 36 % NH (in 1960 51,2 %), 25 % was Gereformeerd (25,1 %), 2,5 % RK (1 %), 31 % behoorde tot geen kerkgenootschap (18,9 %). De groep overige kerkgenootschappen steeg van 3,8 % in 1960 tot 6 % in 1971.
Sport, cultuur en monumenten In Leeuwarderadeel wordt veel gekaatst, al wordt ook hier voetbal steeds populairder. Kaatsvelden in Hijum, Stiens, Cornjum-Jelsum. In Stiens een verwarmd openlucht- en overdekt zwembad, de Middelsé, ijsbaan en het sportveldencomplex It Gryn. In Hijum korfbal. In Britsum ijsbaan, sportterreinen. Cornjum-Jelsum: voetbalveld.
Het Fr. karakter van enkele forenzendorpen wordt aangetast door de sterke migratie. In de kleinere dorpen wordt het cultuurbewustzijn op meer dan één wijze gestimuleerd. Naast het gemeentelijk verschijnende blad Op ’e Skille verschijnen meer of minder regelmatig dorpskranten. In de gemeente verschillende toneel-, muziek- en zangverenigingen. Naast enkele monumentale boerderijen karakteristieke kerken te Stiens (plm. 1100, met 13e eeuwse zadeldaktoren), Britsum (13e eeuw), Finkum (13e eeuw), Hijum (12e eeuw), Jelsum (11e eeuw). In Jelsum Dekemastate (in de 19e eeuw verbouwd); Martenastate (eind 19e eeuw) te Cornjum met stinsflora in park.
Er zijn plannen om de kern van Jelsum aan te wijzen als beschermd dorpsgezicht; ook voor de kern van Stiens wordt die mogelijkheid overwogen. Molens te Oude Leye (monnik zonder stelling, 1844), Stiens (2 monnikmolens zonder stelling, 1879 en 1913), Jelsum (monnik zonder stelling, 1855).
Burgemeesters na 1954: drs. A. de Boer, H. Hellinga (1962-1969), H. Boschma (s. 1969).
