(Fr. Hinnaerderadiel) Gemeente in de Greidhoek, waarvan t.g.v. daling van het inwonertal verschillende kleine dorpsgemeenschappen in verval raakten.
Enig herstel in de jaren ’70, toen de herstructurering in de landbouw grotendeels was voltooid en het forensisme opkwam. Met name de hoofdplaats Wommels en Oosterend profiteerden van deze ontwikkeling.
Opp. 5936 ha, waarvan 5864 ha land.Wapen: Zijnde van lazuur, beladen met een zilveren dwarsbalk van de linkerbovenhoek naar de rechterbenedenhoek van het schild neerdalende, waarop een groen klaverblad, een rode open roos en een groene ster. Dit schild gedekt met een gouden kroon (zie Wapen).
Vlag (1963): blauw met een schuine witte baan, komende uit de linkerbovenhoek, met daarop van boven naar beneden een groene klaver, een rode vijfbladige roos en een groene zespuntige ster. Bevolking De ontwikkeling was in de jaren ’60 zeer negatief voor een aantal kleine dorpen maar kreeg in de jaren ’70 een gunstiger aanzien.
1954 1959 1964 1969 1974
Hennaarderadeel 5002 4808 4657 4533 4624 Wommels 1373 1417 1460 1584 1743 Oosterend 1071 879 858 838 884 Welsrijp 509 469 453 455 450 Kubaard 464 406 363 330 274 Spannum 390 352 341 275 275 Lutkewierum1) 325 113 109 96 88 Rien1) — 177 158 154 134 Itens 230 189 195 166 184 Roodhuis1) — 234 217 197 168 Hidaard 180 178 133 130 122 Baijum 150 110 108 107 110 Waaxens 129 109 100 97 94 Hennaard 92 95 95 57 52 Edens 89 70 67 51 46
1) In 1955 zijn de dorpen Roodhuis en Rien, daarvoor resp. gerekend bij Oosterend en Lutkewierum, zelfstandig verklaard.
Economie Als landbouwgemeente (in 1960 werkte 40,6 % in de landbouw, 26,5 % in industrie en ambacht, 32,9 % in overige bedrijfstakken) ondervond Hennaarderadeel ten volle de gevolgen van de herstructureringen in de landbouw. Pas met het gereedkomen van nieuwe verbindingen, waardoor Leeuwarden en Sneek beter en sneller bereikbaar werden, ontstond de mogelijkheid de woonfunctie te benutten.
De industriële bedrijvigheid steunt grotendeels op de landbouw: stallenbouw, zuivelindustrie (Wommels), landbouwwerktuigenfabricage.
In Wommels daarenboven markiezen- en zonweringsfabriek en vervaardiging van reformartikelen. In Oosterend drukkerij, metaalwarenfabriek. Verder (verspreid) loonbedrijven, transportondernemingen.
Politiek en kerkelijk leven De Christendemocratische partijen moesten, vooral bij de Statenverkiezingen, hun sterke positie (in 1962 nog 42,2 %, CHU en 22,6 % ARP) gedeeltelijk prijsgeven. Bijzonder groot was de winst van de FNP (behaalde in 1974 17,1 %).
Bij de raadsverkiezingen in 1974 viel een samenwerkingsverband tussen FNP en PvdA uiteen en voerden dorpen actie voor verkiezingen van inwoners in de raad. In 1954 was de raad als volgt samengesteld: 5 CHU, 2 ARP, 3 PvdA, 1 VVD. Na 1974: 7 CDA, 2 PvdA, 2 FNP; z. ook Verkiezingen.
Kerkelijk leed de NH kerk enig verlies, t.g.v. de groep „geen kerkgenootschap”. In 1971 was 57,5 % NH (1960 62,2 %), 22,5 % Gereformeerd (22,9 %), 5,5% RK (6,0 %), 4,0 % behoorde tot een ander kerkgenootschap (3,9 %) en 10 % tot geen kerkgenootschap (4,4 %). Een R.K. enclave is Roodhuis. In Itens Doopsgezinde kerk. Het Ger. kerkgebouw van Kubaard was in 1974 te koop. Onderwijs, sport, cultuur en monumenten Naast de kleuter- en basisscholen verspreid in de gemeente, is er een Chr. Mavo-school te Wommels. Voor het overige is men afhankelijk van Bolsward en Sneek.
In Hennaarderadeel wordt de kaatssport intensief beoefend. Daarnaast enkele voetbal-, volleybal-, korfbal-, gymnastiek- en ijssportverenigingen. In Wommels vindt elk jaar de Freulepartij plaats. De bouw van een zwembad is in 1974 gereed gekomen. Na een periode van afbrokkeling van de culturele activiteiten in de kleine dorpen in de jaren ’50 en het begin van de jaren ’60 ontstond, voorzover mogelijk, een tegengestelde tendens in het laatst van de jaren ’60 en in de jaren ’70. Muziek-, zang- en toneelverenigingen zijn er ook in de kleinere dorpen. In Kubaard is men in 1974 begonnen, de leefbaarheid vanuit de vereniging voor dorpsbelangen opnieuw te bevorderen, o.m. door organisatie van een koffie-uurtje in het dorpshuis.
Dorpshuizen te Wommels, Oosterend, Spannum, Welsrijp, Hidaard, Baijum, Kubaard. Hennaarderadeel bezit monumenten in de vorm van kerken, molens en boerderijen. Kerken in Wommels, Oosterend, Itens, Lutkewierum, Spannum, Edens, Kubaard, Baijum, Welsrijp, Hidaard, Waaxens, Roodhuis, waarvan versch. uit de middeleeuwen of de 16e eeuw. Te Wommels voorm. kaaskopershuizen. In Hennaard betimmerde klokkestoel. Molens bij Edens, Wommels, Oosterend, Hidaard.
Burgemeesters sedert 1954: J. van Hout, R. Alta, drs. M. Abma (s. 1973).
Lit.: M. L. de Boer, Minskestriid, minskelibben (1970); Gemeentegids Hennaarderadeel (1972).