Er bestaan drie verenigingen van ouders van geestelijk gehandicapte kinderen, t.w. Helpt Elkander (Alg.), Philadelphia (Prot.-Chr.) en Voor het Zorgenkind (R.K.).
Zij werken samen in de stichting: Het gehandicapte kind in Friesland. Als hun taak zien zij verlichting te brengen in de gezinnen met een of meer zorgenkinderen en door middel van huisbezoek contacten te leggen tussen ouders met dezelfde problemen en door voorlichtingsbijeenkomsten met deskundigen en/of excursies naar dagverblijven, zwakzinnigeninrichtingen, gezinsvervangende tehuizen of anderszins zoveel mogelijk de weg te wijzen waarlangs hun gehandicapte kind kan gaan.
De zorg voor geestelijk gehandicapten is de afgelopen 20 jaar sterk toegenomen. Beroepsmatige steun, voorlichting e.d. vindt plaats via de stichting Maatschappelijk Welzijn Geestelijk Gehandicapten in Friesland welke hulp wil verlenen aan ouders en gezinnen met een geestelijk gehandicapt kind of volwassen geestelijk gehandicapten.
De stichting werkt over de gehele provincie en heeft een tiental maatschappelijk werkers en een orthopedagoog, d.i. een pedagoog voor gehandicapte kinderen, in dienst. Zij hebben connecties met vele instellingen op hun gebied en kennen het werk met gehandicapten vaak uit de praktijk.
Advisering van ouders over waar het kind naar toe kan, sociale regelingen, communicatie tussen de instellingen onderling enz. zijn enkele zaken die de stichting verzorgt. Leeftijd van de gehandicapte en de graad van zijn handicap doen voor de stichting niet ter zake.
Het maatschappelijk werk voor geest, gehandicapten startte officieel in Frl. in 1949; t.g.v. het 25-jarig bestaan werd een brochure „Sulverwurk” uitgegeven (zie Geestelijke Gezondheidszorg in Frl., Instituut voor de).Ten behoeve van kinderen met een ontwikkelingsachterstand is een speciaal Kinderteam gevormd door bovengenoemde Stichting met de medewerking van de Friese Kruisverenigingen, de Federatie voor Kind en School en de Jeugdpsychiatrische Dienst. Er werken aan mee maatschappelijke werkers, kinderarts(en), een kinderpsycholoog, een orthopedagoog, een revalidatie-arts (vooral voor kinderen met een lichamelijke handicap) en een kinderpsychiater (vooral voor bepaalde ontwikkelings- en emotionele stoornissen). De jeugdafdeling van de Sociaal-Psychiatrische Dienst houdt zich bezig met plaatsing in zwakzinnigeninrichtingen, ook van ouderen. Veel leed en veel gemiste kansen kunnen hierdoor de gehandicapte mens en de familieleden bespaard blijven.
Mogelijkheden tot verdere ontwikkeling van geestelijk gehandicapte kinderen die verder in het eigen gezin kunnen blijven, bestaan in de kinderdagverblijven. Vanaf 3 jaar kunnen de kinderen erheen — meestal tot 6 à 8 jaar — waar bijv. de zelfredzaamheid wordt gestimuleerd: zelf tandenpoetsen, zelf eten aan tafel, opruimen enz; verder wordt er aandacht besteed aan spel-, muziek- en handvaardigheidsoefeningen. Men vindt thans kinderdagverblijven in Bolsward, Leeuwarden en Heerenveen terwijl er een te Drachten in oprichting is. De kinderen worden gehaald en gebracht. Onderwijs Het onderwijs aan moeilijk lerende, debiele kinderen richt zich vooral op het kweken van een teamgeest en het zich in de groep weten te handhaven en te gedragen. Verder wordt o.a. aandacht besteed aan het verkeer en aan lezen, schrijven en rekenen, in die mate dat het kind zich eniger mate zelfstandig in de maatschappij kan redden. Aan sommige scholen voor debiele kinderen is een afdeling Voortgezet Buitengewoon Onderwijs (VBO) verbonden. Men vindt ze te Dokkum (met VBO-afd.), Drachten (2), Franeker, Heerenveen (met VBO-afd.), Leeuwarden (2, één met VBO-afd.), Sneek (2, één met VBO-afd.), Oosterwolde en Wolvega (2).
Het onderwijs aan zeer moeilijk lerende, imbeciele, kinderen richt zich vooral op een leer- en spelsfeer met als voornaamste aspect de ontwikkeling van de motoriek; ook wordt getracht de school een sociale functie te geven. Aan deze scholen kan een afdeling voor zeer jeugdigen verbonden zijn. Een dergelijke voorziening is in Frl. nog niet aanwezig.
Scholen en afdelingen voor imbeciele kinderen staan in Damwoude, Drachten, Franeker, Heerenveen, Leeuwarden, Oosterwolde en Sneek; aan die te Damwoude en Sneek is een internaat verbonden, resp. De Wingerd en Het Zwaluwnest met een capaciteit van 28 en 40 pupillen. Gezinsvervangende tehuizen voor debiele en zwakbegaafde kinderen zijn in Dokkum (De Rietborg, cap± 20 kinderen van 6-12 jaar, uiterlijk tot 18) en Leeuwarden: Tjallingahiem, cap. 48 kinderen van 6-16 j. en het Jongenshuis, bestemd voor 30 zwakbegaafde jongens van 15-21 j.
Dagverblijven voor oudere geestelijk gehandicapten zijn bedoeld voor ouderen, vanaf 15 à 18 jaar. Men vindt ze in Frl. s. 1968; het programma is gericht op zelfredzaamheid, handvaardigheid en op de motorische ontwikkeling. Dagverblijven staan te Damwoude, Drachten, Franeker, Oosterwolde, Oranjewoud, Roordahuizum en Sneek.
Volgens de Wet Sociale Werkvoorziening van 1967 (Stbl. nr. 687) zijn de gemeentebesturen verplicht een ieder die door een „bij hem of haar gelegen oorzaak” niet door het vrije bedrijf als werknemer wordt aanvaard, onder aangepaste omstandigheden zo goed mogelijk passend werk tegen loon aan te bieden. Kan een derde van de arbeidsprestatie van een niet-gehandicapte worden gehaald, dan kan indiensttreding in de A-categorie plaats vinden; voor hen die deze norm niet kunnen halen maar die voor hun persoonlijk welzijn wel op regelmatige arbeid zijn aangewezen, bestaat de kans een vaste aanstelling in de B-categorie te krijgen. Verschillende gemeenten hebben gezamenlijk een werkvoorziening als hier bedoeld; men vindt ze in Bergum, Beetsterzwaag, Surhuisterveen, Drachten, Dokkum, Franeker, Harlingen, Heerenveen, Kollum, Koudum, Leeuwarden, Menaldum, Minnertsga, Oosterwolde, Sneek (o.a. Boomkwekerij te Gaasterland), Wolvega, Zwaagwesteinde en Driesum.
Gezinsvervangende tehuizen voor volwassen geestelijk gehandicapten zijn bedoeld in de plaats te komen van het ouderlijk gezin. Opname geschiedt als de ouders overlijden of in een bejaardentehuis gaan, ofschoon het vaak beter is niet zo lang te wachten. Er is begeleiding en de capaciteit ligt tussen 16 à 24 personen. Vele tehuizen zijn op levensbeschouwelijke basis opgericht. In totaal zijn er thans 11 van deze gezinsvervangende tehuizen, nl. te Dokkum (3), Damwoude, Oldeberkoop (2), Sneek, Minnertsga, Franeker, Drachten en Kollum terwijl er drie in oprichting zijn nl. te Surhuisterveen, Goutum en Heerenveen (alle gereed in 1975).
In de Psychiatrische Inrichting te Franeker zijn ook zwakzinnigen ondergebracht (cap. 110 bedden); tevens in Huize Maartenswouden te Drachten (427) en in Borneroord te Beetsterzwaag (272);
Een tehuis voor kort verblijf is Maeykehiem (zie aldaar) te St. Nicolaasga. Verpleeginrichtingen voor geestelijk gestoorde bejaarden staan in Noordbergum (Nieuw Toutenburg), Appelscha en te Veenwouden (Talma Huis, cap. 174).
Ook wordt er aan vacantiewerk, clubwerk (Leeuwarden, Drachten, Franeker, Harlingen, Heerenveen, Kollum, Sneek), sport en vormingswerk voor geestelijk gehandicapten gedaan.
De stichting Maatschappelijk Welzijn Geestelijk Gehandicapten in Friesland verleent op allerlei manieren hulp en voorlichting ten behoeve van de geestelijk gehandicapte mens. In 1980 wordt een tekort van 350 verpleegplaatsen voor geest. gehandicapten verwacht.
Lit.: onze zorg (okt. 1974).
