(Fr. Doanjewerstal) Opp. 125,24 km2, waarvan 98,75 km2 land.
Gemeente waarin door ontwikkelingen in de landbouw het aantal inwoners in de jaren ’50 is gedaald; door de ontwikkeling van enkele toeristencentra ontstonden nieuwe perspectieven.Het gemeentewapen is als volgt: Van goud, beladen met een rode arm, komende van de rechterkant van het schild, houdende in de hand een omgekeerde wereldkloot van lazuur, waarvan het kruis zwart is. Het schild gedekt met een gouden kroon.
De vlag is met een zwart kruis, met de armen ter breedte van eenvijfde deel van de totale hoogte der vlag, in de lengte der vlag, over het midden ervan; de verticaal staande armen van het kruis vanaf de broekzijde tot een afstand van tweevijfde van de hoogte der vlag, zodat de vlakken aan de broekzijde vierkant zijn. Van deze vlakken is het bovenste rood en het onderste geel. De twee overige grote vlakken zijn geel (zie Wapen). Bevolking: Met name de kleinere agrarische dorpen hebben sterk geleden van de ontvolking van het platteland. Alleen de hoofdplaats Langweer en het woondorp Sint Nicolaasga zijn in de jaren ’60 gegroeid.
1954 1959 1964 1969 1974
Doniawerstal 6353 6165 6102 6013 6054 Boornzwaag 130 135 104 100 98 Broek 320 302 287 246 237 Doniaga 164 158 155 129 101 Dijken 83 79 72 70 64 Goïngarijp 156 144 127 123 108 Idskenhuizen 483 423 388 371 336 Koufurderrige 240 220 183 158 145 Langweer 822 771 759 804 833 Legemeer 50 58 61 66 51 Sint Nicolaasga 2208 2168 2254 2348 2532 Oldeouwer 148 149 133 110 103 Ouwsterhaule 197 209 204 195 233 Ouwster Nijega 163 120 112 86 81 Scharsterbrug 699 729 756 723 689 Teroele 51 59 57 48 47 Tjerkgaast 439 441 450 436 396 Economie In 1960 was bijna de helft van de beroepsbevolking werkzaam in de landbouw (40,3 %), 30,9 % vond zijn werk in industrie en ambacht en 28,8 % in overige bedrijfstakken.
Met name in de jaren ’60 heeft zich het toerisme sterk ontwikkeld in o.m. Langweer, Goïngarijp, Teroele; in Langweer betekende de ontwikkeling van het project Woudfennen (Zorab) een economische stimulans. In Sint Nicolaasga vnl. dagrecreatie (bossen bij Huisterheide). Belangrijker was hier in de jaren ’60 de ontwikkeling van het forensisme en de aanwezigheid van de coöp. zuivelfabriek. In Scharsterbrug ontwikkelde de v.m. Hollandia-zuivelfabriek (Nestlé-Nederland) zich tot een belangrijke industrie.
Mede t.g.v. de recreatieve ontwikkeling kwam jachtbouw, -verhuur en-handel op. In Doniawerstal bevinden zich enkele grotere transportbedrijven (o.m. Langweer en Idskenhuizen). De bouwnijverheid is in verhouding sterk vertegenwoordigd.
Deze ontwikkelingen konden in de jaren ’60 en ’70 slechts gedeeltelijk de gevolgen van schaalvergroting en mechanisatie in de landbouw compenseren.
Kerkelijk en politiek leven De ontkerkelijking is ten koste gegaan van de N.H. kerk.
In 1971 gaf 37,5 % op tot deze Kerk te behoren (1960 44,2 %); R.K. was 27% (29,2); Gereformeerd 15,5 % (15,8); geen kerk. gezindte 13,5 % (8,3); overige 7,0 % (2,5). Het naar Friese verhouding grote percentage katholieken is toe te schrijven aan het feit, dat het grootste dorp in de gemeente, Sint Nicolaasga, overwegend R.K. is.
Wat de politieke ontwikkeling betreft, wijkt deze in zo verre af van het algemeen Fr. beeld dat de ARP slechts weinig terrein verloor en de VVD weinig vooruitgang boekte. KVP, PvdA en CHU verloren aanzienlijk. Het bovenstaande geldt slechts voor de resultaten bij Tweede Kamerverkiezingen. Bij staten- en vooral gemeenteraadsverkiezingen boekte de FNP een forse winst, ten koste van alle grote partijen. In 1954 was de raad als volgt samengesteld: 4 CHU, 4 PvdA, 3 KVP, 2 ARP. Na 1974: 4 PCG (AR en CHU), 3 FNP, 3KVP, 2 PvdA, 1 VVD (z. ook Verkiezingen).
Onderwijs, sport, monumenten Voor het voortgezet onderwijs is men grotendeels aangewezen op omliggende kernen.
Bij Sint Nicolaasga het Vormingscentrum De Oorsprong. Doniawerstal nam tot 1969 deel aan het Tweetalig Onderwijsproject.
In het sportleven neemt ’s zomers de watersport een belangrijke plaats in. Bij Sint Nicolaasga vinden in de nieuwe jachthaven de Nederlandse Kanokampioenschappen plaats. Zeilsport op meren en poelen in de hele gemeente. Ruitersport bij Huisterheide (De Oorsprong). Midgetgolf baan bij De Woudfennen bij Langweer.
Hoewel grote monumenten nagenoeg ontbreken, bezit de gemeente een groot aantal landschappelijke waardevolle kerken, klokkestoelen e.d. Kerken o.m. te Tjerkgaast (herbouwd 1705, gerest. 1972), Sint Nicolaasga: imposante R.K. kerk met 16e eeuws grafleggingsmonument (kerk gerest. in zeventiger jaren) en Herv. kerk (1721), Langweer (1777, met ouder interieur), Goïngarijp (met gebrandschilderde ramen, 1770). Klokkestoelen te Goïngarijp, Teroele, Doniaga, Legemeer, Ouwster Nijega, Oldeouwer. Bij Tjerkgaast, te Spannenburg, de in de jaren ’70 gerest, waterherberg Het wapen van Friesland en de in 1972 gebouwde PTT-zendmast.
Bij Sint Nicolaasga de Vegelinbossen, waarin aanzienlijke buitenhuizen. In Langweer gemeentehuis, geheel gebouwd in stijl van vroeger op die plaats staande Osingastate.
Molens in Boornzwaag (korenpoldermolen, 1782, met zwichtstelling) en Scharsterbrug (1881). Burgemeesters mr. K. J. van Douwen (tot 1963), I.C. Cavaljé.
In de jaren ’70 werd een plan ontwikkeld voor recreatieproject Ouwster Trijega, bij Oldeouwer, Ouwster Nijega en Ouwsterhaule. Na verzet van de bevolking werden de plannen in 1973 door de raad verworpen (Z. Merenplannen).
In Sint Nicolaasga staat gehandicaptencentrum →Maeykehiem en verzorgingstehuis Wilhelminaoord.
Lit.: Sociaal-economisch rapport betreffende de gemeente Doniawerstal (1958). P. Swart, Doanjewerstal. Sa ’t it wie en sa 't it is (1963).
