een koningrijk der oostenrijksche monarchie, vormt, met Slavoniê, het croatische kustland en de stad Fiume met haar regtsgebied, een afzonderlijk kroonland, dat eene oppervlakte beslaat van 337 vicrk. mijlen, met eene bevolking van 864,000 zielen. Het is ingedeeld in de zeven comitaten Agram, Warasdin, Creutz, Fiume/ Poschcga, Berowitica en Syrmië; de vier eerste dier comitaten (192 vierk. mijlen) vormen het eigentlijke Kroonland.
C. wordt doorloopen door takken van de Stiermarksche en Krainer Alpen, en besproeid door de Save met de Culpa, en door de Drave met de Mur. De bevolking bestaat uit Croaten en Raitzen of Serven, die eenen slavisch-horwatischen tongval spreken, en meerendeels behooren tot de roomschkatholieke Kerk. Met hen vermengd zijn Duitschers, Hongaren, Joden en Heidens of Zigeuners. De grond brengt voornamelijk graan, wijn en kastanjes voort. Mijnwezen, handel en nijverheid zijn van weinig beteekenis. Voor verstands-ontwikkeling is weinig gezorgd. Aan het hoofd der regering staat de banns, onder hem het banaal-gouvernement. Boven al de landsvorstelijke regtbanken van het kroonland staat het hooge geregtshof (de Banaaltafel) te Agram. In C., dat na den ondergang van het romeinsche rijk 489 na Chr. in de magt der Gothen en vervolgens in die der Awaren viel, immigreerden 640 de Croaten (Chrowaten, Chorwaten of Horwaten, de bewoners van het Carpatisch gebergte.dat eens de hoofdzetel was van de slavischevolkstammen) en gaven aan het land zijnen naam. Eerst onderworpen aan de Franken, later aande Byzantijnen, stichtten de Croaten in de 9e eeuw een onafhankelijk rijk. Koning Ladislas I van Hongarije veroverde 1091 het land tot aan de Save, splitste het in gespanschappen, en vestigde eenen bisschopszetel te Agram. In 1342 werd C., benevens Dalmatië en Slavoniê, door koning Lodewijk I met Zevenbergen vereenigd; en toen koning Ferdinand I uit het oostenrijksche huis van Habsburg in 1526 verkozen werd tot koning van Hongarije, huldigden hem ook in 1527 de croatische stenden. Ingevolge den vrede van Carlowitz werd 1699 al het land aan gene zijde van de Unna door Turkije aan oostenrijksch C. afgestaan. Turksch C. bestaat uit eene 1592 veroverde landstreek met de vesting Bihacs, die tegenwoordig een zandsjak van Bosnië vormt. Het croatische Moraal werd 1717 aan de keizerlijke duitsch-croat.handelmaatschappij of aan het oostenrijksche litoraal afgestaan, doch 1776 weder met C. vereenigd. De stad Fiume werd 1776 aan het koningrijk C. getrokken, en bleef vervolgens van 1823 tot 1848 met de hongaarsche kroon vereenigd. C. en Slavoniê, tot dusverre behandeld als bij Hongarije ingelijfde koningrijken, scheurden zich in den omwentelingsoorlog 1848 en 1849 van Hongarije los, en werden met het kustland en de stad Fiume, benevens het regtsgebied dezer stad, in 1849 tot een afzonderlijk kroonland vereenigd.
