(1945, uit het Engels) machinepistool
Over het algemeen duurt het lang voordat een nieuw wapen in produktie wordt genomen. Het moet uitgebreid worden getest, politici en militairen moeten hun zegje kunnen doen, er moeten nieuwe machines komen of de oude moeten worden bijgesteld, kortom, daar gaan járen overheen. Bij de bren (z.a.) zelfs ruim zeven jaar. Van 1930 tot 1937 werd dit lichte machinegeweer, dat toen gemaakt werd in de Tsjechische plaats Brno, door de Engelsen getest. Daarna werd het in produktie genomen door de British Royal Small Arms Factory in Enfield, een stadje onder de rook van Londen. Bij deze transfer kreeg het de naam bren, een samentrekking van BRno en ENfield.
De geschiedenis van de sten begint in de zomer van 1940. Engeland zat dringend verlegen om een machinepistool dat snel kon worden geproduceerd. In augustus besloot men een ontwerp van de Duitsers te gebruiken. Het ging om de MP28, beter bekend als de Schmeisser of Schmeisser gun, naar de oorspronkelijke ontwerpers, de gebroeders Louis en Hugo Schmeisser. Eind november begonnen de Britten hun namaak-Schmeisser - die ze 'Lanchester' hadden gedoopt - te testen.
Bijna was dit wapen in produktie genomen, maar in de eerste week van 1941 kwamen kolonel R.V. Shepherd en majoor H.J. Turpin op de proppen met een versimpelde versie van de Lanchester. Turpin was ontwerper bij de rijkswapenfabriek in Enfield, Shepherd had vroeger gewerkt bij een wapenfabriek in Birmingham. Hij was al gepensioneerd, maar terug in dienst geroepen. Shepherd en Turpin noemden hun wapen N.O.T. 40/r. Deze in de literatuur onverklaarde naam lag echter niet lekker in de mond. Daarom sprak men al snel van sten(gun), een combinatie van Shepherd, Turpin en ENfield (en niet ENgeland, zoals onder andere Van Dale zegt). Zo werd de sten taalkundig een halfbroertje van de bren.
Zolang als men had getreuzeld met de bren, zo snel ging alles met de sten. De eerste demonstratie had plaats op ro januari 1941; op 31 januari viel de beslissing om niet de Lanchester maar de sten te gaan produceren en in juni 1941 rolden de eerste stenguns van de band.
Vol trots meldde de Britse overheid dat het in zeer korte tijd was gelukt een nieuw wapen te maken. Dit ging The Times een beetje te ver. De stengun, zo meldde dit dagblad op 16 juli 1942, was slechts 'a slight modification' van de Schmeisser gun - een wapen dat op dat moment op grote schaal tegen de geallieerden werd ingezet. 'Het Ministerie van Bevoorrading', schreef de The Times, 'heeft zich ten onrechte op de borst geklopt voor de snelheid waarmee de sten is geproduceerd, en heeft tegenover de natie valselijk de indruk gewekt dat "kolonel S" en "majoor T" dit vuurwapen hebben uitgevonden en ontworpen.'
Produktietechnisch voldeed de sten aan de verwachtingen. Bij één fabriek rolden er op een gegeven moment ruim 20.000 per week van de band. Bovendien was de kostprijs zeer laag: nog geen 3 pond.
Bij de soldaten viel het eerste model niet meteen in de smaak. 'Het magazijn van 28 patronen 9 mm stak zijwaarts uit en diende tevens als handgreep; men moest er niet al te ruw mee omgaan, want het geladen wapen ratelde leeg, als het op de grond viel!', aldus J. Lenselink. Daarnaast haperde het wapen nogal eens. Dit leidde tot de bijnamen 'Woolworth gun' (Hema-wapen) en 'Stench gun' (stinkwapen).
Ondanks deze tekortkomingen werd de sten vaak afgeworpen boven bezet gebied, voor het verzet. Dit komt ook tot uitdrukking in een liedje, getiteld 'De sten gun walk', dat in mei 1945 werd gemaakt door Daan Hooijkaas. De Rotterdamse dansleraar Pierre Zombij maakte er een gezelschapdans bij.
Oorlogstijd. Narigheid. Stil verzet. Opgelet!!
Vliegend over stad en dorpen. Wapens uitgeworpen.
'Dropping ploeg.' Kreeg genoeg. Holland vrij! Ieder blij.
En heel het Nederlandsche volk. Danst nu de 'Sten Gun Walk'.
Hold your sten! Pas op je tellen! Hold your sten!
Overigens overdreef het Rotterdamse duo wel een beetje: in mei 1945 danste men massaal de boogie-woogie, niet de sten gun walk.
Engels sten (1941).
Een ander wapen dar naar Enfield is genoemd is her Enfield-geweer. Deze zogeheten voorlader werd omstreeks 1850 in produkrie genomen. Volgens de Algemeene Nederlandsche encyclopedie werden er russen 1859 en juni 1862 maar liefst r.uo.ooo exemplaren van gemaakt. Al in 1865 moest het Enfield-geweer plaats maken voor een moderner wapen, maar vanaf 1895 werd her Britse leger uitgerust met her zogeheten Lee- Enfield-geweer. Dit was mede ontworpen door de Amerikaan J. P. Lee (1831-1904). In gewijzigde vorm zou dit wapen twee wereldoorlogen lang dienst doen.
STEN(GUN): Oosthoek ency.4 7 (1950) 307; Lenselink Vuurwapens van 1840 tot heden (1966) 94; Harding Ency. van wapens (1980) 148; Hogg The ency. of infantry weapons of World War Il ( 1977) 52-53; J.E. Smith (red.) Small arms of the world (1973 IO) 261; Archer (red.) Jane's lnfantry Weapons (1978); OED (19932).
