proto-

betekenis & definitie

proto- voorv. 'eerste vorm, voor-'
categorie: leenwoord

Vnnl. protocol 'notarisakte; getrouw verslag; verdrag; regels', wrsch. letterlijk 'eerste pagina (met samenvatting)' [1540; WNT]; nnl. protonotaris 'eerste notaris, toezichthoudend notaris' [1765; WNT], protagonist 'hoofdrolspeler; voorvechter' [1847; WNT], protozoön 'eencellig diertje' [1847; WNT], protoplasma 'basis van levend weefsel' [1867; WNT], prototype 'eerste model, eerste vorm van iets' [1872; WNT], Protosaksisch 'van vóór de komst der Saksen' [1925; WNT Aanv. zand], protohistorisch 'betreffende de vroegste geschiedenis' [1927; WNT Aanv. megaliet], proto-renaissance 'vernieuwingsbeweging vóór de "echte" renaissance' [1948; WNT renaissance], proto-melkwegstelsel 'een melkwegstelsel in wording' [1954; WNT turbulent].

Ontleend aan Grieks prōto- 'eerste, voorste', van prõtos 'eerst', verwant met pró 'voor, voorwaarts', zie pro-.

Veel Nederlandse woorden met proto- zijn in hun geheel ontleend aan het Grieks, Latijn, Frans, Duits of Engels, omdat het vaak wetenschappelijke termen zijn; het voorvoegsel wordt in de loop van de 19^e eeuw wel productief. De betekenissen zijn nu voornamelijk 'bron, oudste vorm' zoals in Proto-Germaans 'oudste, gereconstrueerde vorm van het Germaans voordat zich verschillende Germaanse talen ontwikkelden', prototype en proto-melkwegstelsel, en 'grondbeginsel van' zoals in protoplasma.

Fries: proto-