De radiodistributiecentrales, die meest in de dertiger jaren dezer eeuw waren ontstaan en deels door particulieren, deels door gemeenten werden geëxploiteerd, werden alle op 19 December 1940 door het Rijk genaast en worden sindsdien door de P.T.T. geëxploiteerd. In 1948 waren hierop aangesloten in totaal 656 centrales, met 500 000 aansluitingen.
Eind 1946 had het overgrote deel dezer centrales twee programmamogelijkheden, d.w.z. dat twee binnenlandse omroepprogramma’s kunnen worden beluisterd; 103 centrales hadden 3 mogelijkheden, vier hadden er 4.
Het is wel geen product, dat de gemeentelijke reinigingsdiensten aan de bevolking leveren, maar de diensten die zij presteren door het verwijderen van het huisvuil uit de woningen zijn zo belangrijk, dat zonder deze het wonen in een stad moeilijk zou worden en de hygiëne ernstig zou worden bedreigd. Dit heeft men in de winter 1944/1945 ervaren. Hoewel dus geen openbaar nutsbedrijf in de eigenlijke zin, dienen deze diensten hier toch te worden vermeld. In alle grote gemeenten komen zij voor. Zonder dat daarvoor een tarief in rekening wordt gebracht ontlasten zij de bewoners van het huisvuil.
In de grote gemeenten wordt bij het ophalen van het huisvuil een systeem gevolgd met uniforme huisvuilemmers, die gratis ter beschikking van de bevolking worden gesteld en waarvan het gebruik imperatief is voorgeschreven. Het ophalen geschiedt in de regel tweemaal per week. Voor het verrichten van andere diensten dan het normale ophalen van huisvuil gelden in het algemeen wel tarieven.
Nog op andere gebieden presteert de overheid aan de bevolking soms diensten, die zich tot in de woningen uitstrekken. Stedenverwarming, waarbij van een centraal punt uit, warmte in de woningen wordt gebracht vindt in Nederland nog slechts sporadisch toepassing (Utrecht, Groningen). Genoemd moet ook worden de voorziening van de bevolking met etensklaar voedsel, waarvan de gemeentebesturen de verzorging gedurende de bezettingstijd 1940-1945 op zich namen en die op verschillende plaatsen in bescheiden vorm is gehandhaafd (Amsterdam). Een gemeentelijke verzorging van begrafenissen komt voor in Deventer; zij werd elders tijdelijk ingevoerd in de winter 1944/1945.
J. C. VAN DEN BERG
D. Simons, Gemeentebedrijven, 1939.
De ontwikkeling van onze electriciteitsvoorziening 18801938, 1948.
Vereniging voor waterleidingsbelangen in Nederland 1899-1948, 1948.
Het Staatsbedrijf der P.T.T., zijn taak en organisatie, 1898-1948, 1948.
A. H. Günther, Drinkwatervoorziening in Nederland, 1934.
Jaarverslagen der Amsterdamse gemeentebedrijven (1920-1948).
