(Sutburch, Subburch, Souburch). Voormalige gemeente op Walcheren waartoe behoorden Groote → Abeele, Oost-Souburg en West-Souburg; sedert de gemeentelijke herindeling van 1 juli 1966 binnen de gemeente Vlissingen; OostSouburg 13.000 inw. (1982), West-Souburg met de nieuwe Vlissingse wijk Westerzicht 3800 inw. (1982).
Wapen:
Bij K.B. van 23 nov. 1842 werd het wapen verleend, waarin de wapens van OostSouburg en West-Souburg op elegante wijze werden gecombineerd. Reeds in 1250 voerde Pieter Willemszoon van Souburg een burcht in zijn wapen. Dit wapen komt voor op de wapenkaart van Smallegange (1696) en werd op 31 juli 1817 voor de gemeenten bevestigd.
Monumenten:
De Karolingische burg in het centrum van Oost-Souburg is in 1969-1972 (aanvullend in 1982 en 1983) gedeeltelijk oudheidkundig onderzocht (→ burg); er bestaan uitgewerkte plannen de vroeg-middeleeuwse versterking in zijn oude vorm te reconstrueren.
De n. h. -kerk bestaat uit een 14e-eeuwse toren en een 15e-eeuws driebeukig schip. In 1572/73 werd de kerk tijdens oorlogshandelingen zwaar beschadigd. Het koor is nadien gesloopt. Toren en schip werden in 1605 hersteld . Het schip werd in de 19e eeuw inwendig gewijzigd. De kap bezit de vorm van die van middeleeuwse kloosterschuren. De toren heeft een koepelgewelf over de benedenruimte.
Kerk en toren zijn in 1950 gerestaureerd. Te West-Souburg is in 1872 door een aantal Antwerpenaren op het kerkhof een monument (naald) geplaatst voor Marnix van St.Aldegonde. In 1912 werd voor de schrijver van jeugdlectuur, P. → Louwerse (1840-1908), geboren te Oost-Souburg, een monument met borstbeeld opgericht, gebeeldhouwd door P. Puype. De korenmolen ’De Pere’ (OostSouburg) uit 1725 is een ronde stenen bovenkruier met stelling. Hij is genoemd naar de ambachtsheer Cornelis van → Pere.
Geschiedenis:
In 1162 wordt Sutburch reeds vermeld. De schrijfwijze met ou kwam pas in de 15e eeuw op. De naam betekent Zuidburg, naar de Karolingische burg die in het huidige Oost-Souburg heeft gelegen. De andere twee burgen op Walcheren lagen te Middelburg en Domburg. De afzonderlijke gemeenten OostSouburg (met Abeele) en West-Souburg werden, na eerst per 1 juli 1832 kerkelijk te zijn samengevoegd, op 1 jan. 1835 burgerlijk verenigd. Het Kanaal door Walcheren, dat in 1873 gereed kwam, deelde het dorp weer in een Oost- en een West-Souburg. Een aantal nieuwbouwwijken heeft het inwonertal van de gemeente sterk doen stijgen.
West-Souburg:
De naam West-Souburg ontstond na de stichting van de parochie OostSouburg in 1247. Te (West-)Souburg stond, waarschijnlijk al in de 11e eeuw, één van de vijf Walcherse moederkerken. Dochters op Walcheren waren Oud- en Nieuw-Vlissingen, Ritthem, Oost-Souburg, Kommerskerke (Nieuwerve), op Noord-Beveland Subburgdike (Kats) en op Zuid-Beveland Simons- of Sinoutskerke. De aan St.-Maarten gewijde hallekerk, die in 1454 door Adriaan van Borssele te West-Souburg was gesticht, werd gedurende het beleg van Middelburg (15721574) verwoest. Het koor werd, nadat hij in 1578 aan de Staten van Zeeland om financiële steun voor de herbouw van de kerk had verzocht, door Marnix van St.-Aldegonde hersteld. St.-Aldegonde ijverde voor een Hervormde Gemeente en al in 1595 kreeg West-Souburg een predikant. De kerk werd in 1832 gesloopt.
Sinds het midden van de 13e eeuw of nog eerder stond er vermoedelijk te West-Souburg een kasteel, dat omstreeks het einde van die eeuw aan het geslacht Van Borssele kwam. Omstreeks 1475 werd het bewoond door Anna van Bourgondië. Karei de Stoute, Maximiliaan van Oostenrijk en Karei V vertoefden er. De laatste tekende hier in 1556 de akte, waarbij hij afstand deed van de Duitse keizerskroon ten behoeve van zijn broeder, de Rooms-Koning Ferdinand. Het kasteel dat dicht bij de kerk lag, werd in 1573 in brand gestoken. In 1578 kocht Philips van → Marnix, heer van St.-Aldegonde de ambachtsheerlijkheid West-Souburg en het kasteel, dat sindsdien → Aldegonde genoemd werd.
Philips liet het herstellen en koos het als woonplaats. In 1783 werd het afgebroken. De funderingen van het kasteel, die in 1972 bij de aanleg van rioleringen in het uitbreidingsplan Westerzicht werden herontdekt, zijn door de Rijksdienst voor het Oudheidkundig Bodemonderzoek ontgraven. Vooral in de voormalige grachten van het kasteel zijn fraaie voorwerpen gevonden, die zich thans in het Stedelijk Museum te Vlissingen bevinden.
Oost-Souburg:
In 1247 werd Oost-Souburg een zelfstandige parochie als dochter van West-Souburg. De kerk, gewijd aan de H. Maria, werd een bedevaartcentrum. Vereerd werd ’O.L. Vrouwe van de toren’, een naar verluidde wonderdoend Mariabeeld in een torennis. Bij de beeldenstorm in 1566 werd het vernield. Oost-Souburg kreeg in 1583 een eigen predikant.
Zie kleurenplaat IX; t.o. pag. 128.
LITERATUUR
Van der Aa. Aardrijkskundig woordenboek. J. van der Baan. Kerkelijk archief West-Souburg. Bins. Prisma-toeristengids Zeel.-Br.-Limb. 1965. Van Empel en Pieters. Zeeland. R. Fruin. Archief O.L.V.-abdij. C. Dekker. Zuid-Beveland. Grijpink. Register op de parochiën. C. van Heel. Nieuwe Walcherse Arkadia. Van der Horst. B.B.H. VIII. H. Janse. Kerken en torens. H. J.
Kok. Kerkpatrocinia. J. A. F. Kronenburg. Maria's Heerlijkheid IV. Kunstreisboek voor Nederland 1969. B. J. de Mey. Het Kasteel Aldegonde. S. Muller Hz. .Indeelingvanhet bisdom. A.
H. S. Stemerding e.a.. De gemeente O-en W-Souburg. J. A. Trimpe Burger. Kasteel van West-Souburg. idem. Interessante vondsten uit de ruïnes van het kasteel van WestSouburg. idem. Een kacheloven uit omstreeks 1470 te West-Souburg. Archief Zeeuwsch Genootschap 1925.
IIIV. Wilderom. Tussen afsluitdammen III.
