Functionaris, die verantwoordelijk was voor het uitvoeren van bouwopdrachten voor de overheid; in Zeeland onder die benaming bekend sedert 1709. Evenals elders is er ook in Zeeland een voorfase, waarin de dagelijkse verantwoordelijkheid wordt gedragen door regenten (Gecommitteerde Raden), meer in het bijzonder de uit dit college aangewezen ‘fabrieksmeesters’.
Zij hebben de controle, gaan over de financiële administratie en dergelijke. De werken worden in die periode uitgevoerd door ’s lands timmerman, ’s lands metselaar, ’s lands schilder, ’s lands steenhouwer enz., naar valt aan te nemen een meester-timmerman, enz. uit het vrije beroep, die de opdrachten van ‘het Land’ ontving en zich op grond daarvan ’s lands timmerman mocht noemen. Bestekken en begrotingen voor nieuwe werken worden gemaakt door ’s lands timmerman samen met ’s lands metselaar, ook wel genoemd ’s lands werkbazen. Van een ‘schaffer’ die wij tegenkomen in de steden is in de stukken van provinciaal bestuur nergens sprake.In 1708 komt er een nieuwe regeling: er wordt een concept reglement en instructie opgesteld voor een functionaris, die men noemt ’s lands fabriek. Door de taken, hem opgedragen, wordt de directe bemoeienis en de verantwoordelijkheid van Gecommitteerde Raden (fabriekmeesters) verminderd. De eerste landsfabriek was van huis uit meester-metselaar. Hij was een functionaris in volledige dienst van de provincie, niet alleen ten behoeve van gebouwen maar ook van waterwerken en vestingwerken. In de 18e en begin 19e eeuw blijven functie en benaming landsfabriek gehandhaafd; het honorarium in 1722 vastgesteld op ƒ 700 per jaar blijft gelijk tot 1808.
In het begin van de 19e eeuw (1818) vinden wij de benaming Inspecteur van ’s Lands gebouwen.
Landsfabriek van Zeeland zijn achtereenvolgens geweest: Floris Bedloo, Job Stellenaer, Michiel Michielse(n), Pieter Laurens van der Stel, Coenraad Kayser en Abraham Voerman.
LITERATUUR
Notulen van de Staten van Zeeland. Rijksarchief in Zeeland, Notulen van Gecommitteerde Raden van Zeeland. Rijksarchief in Zeeland, Collectie Verheye van Citters, no. 30, 2e deel: Concept reglement en instructie voor ’s Lands Fabrijcq. Rijksarchief in Zeeland, Inventaris Voerman 1663-1867, no. 2, Instructie voor 's Lands Fabriek, 1768, Januari 7. Rijksarchief in Zeeland, Archief Provinciaal Bestuur 1814-1850, no. 3139.
