Gereformeerde kerken in Nederland. Deze formatie is ontstaan 1892 door de fusie van de chr. geref. (afgescheiden) kerk en de Nederduits geref. (dolerende) kerken.
Plaatselijk had hier en daar de vereniging veel later plaats en sprak men bijv. van de geref. kerk van Dokkum A en B (laatste samensmelting te Sint Anna Parochie op 1.1.1925). De gemeenten, ontstaan uit de Afscheiding, vindt men vnl. in het noorden en oosten van Frl., die uit de Doleantie meer in het westen en zuiden en in Oostdongeradeel.
De geref. kerken vormen in Frl. twee particuliere synoden, Frl. N. gedeelte en Frl.
Z. gedeelte, de eerste met vijf, de laatste met zes classes. Het aantal kerken bedraagt resp. 74 en 78 en het aantal leden 52 000 en 36 000, van wie ongeveer de helft belijdende leden.
Sedert 1899 verrichten deze kerken zendingsarbeid op Midden-Java. Tot 1955 werkten alle Fr. kerken daartoe samen met de kerk van Heeg als zendende kerk.
Sedert 1955 heeft Frl.-N. (zendende kerk Lwd.) de regentschappen Kebumen en Purworedjo als terrein en Frl.-Z. (zendende kerk Sneek) het zuiden van de residentie Banjumas. Op beide terreinen werkt een Nederlandse zendingspredikant in samenwerking met de zendingspredikant van de Javaanse kerken.
De opleiding van de predikanten der geref. kerken heeft plaats aan de Vrije Univ. te Amsterdam en de Theologische Hogeschool te Kampen.
Politiek behoren de leden dezer kerken tot de A.R. partij.
In de gemeenten in het noordoosten van Frl. zijn de gereformeerden het sterkst vertegenwoordigd (ca. 50 pct. van de bevolking), in het zuidoosten is hun aantal betrekkelijk klein (Weststellingwerf 6,5 pct., Ooststellingwerf 18 pct.). CHRISTELIJK GEREFORMEERDE KERKEN. De fusie van 1892 (zie hiervoren) stuitte bij een aantal leden van de afgescheiden groep op bezwaren, dogmatische (verbond en doop) zowel als organisatorische (bijv. de naam van de verenigde kerken).
Zij vormden nieuwe gemeenten, die de oude naam chr. geref. kerk herstelden. Evenals de geref. kerken hebben de chr. geref. kerken de drie Formulieren van Enigheid als belijdenisgeschriften en de kerkorde van Dordrecht als regel voor de ‘kerkregering’.
In Frl. vindt men de chr. geref. kerk in enkele steden en verder in de Wouden. Er zijn 11 gemeenten, die samen de classis Lwd. vormen.
Het aantal leden bedraagt ca. 4400, van wie 1750 belijdende leden.De opleiding van de predikanten heeft plaats aan de Theologische School te Apeldoorn. De kerken verrichten zendingsarbeid op Celebes. Politiek behoren de chr. gereformeerden in Frl. voor het overgrote deel tot de A.R. partij.
Tussen de geref. en chr. geref. kerken bestaan nog steeds dogmatische verschillen (o.a. doopsbeschouwing), maar er is ook verschil in ‘klimaat’. In de chr. geref. kerken is in 1955 hier en daar een conflict ortstaan, dat tot scheuring leidde. In Frl. ontstond een chr. geref. gemeente te Drachten, aangesloten bij de Ned. chr. geref. gemeenten; in Veenwouden is een vrije chr. geref. gemeente.
Gereformeerde kerken (onderhoudende artikel 31). In 1944 ontstond in de geref. kerken een conflict op dogmatisch (verbond en doop) en kerkrechtelijk terrein (positie van de plaatselijke kerk en gezag der ‘meerdere’ vergaderingen), welk conflict vooral in Groningen en Overijsel grote afmetingen aannam. Ook in Frl. maakten enkele predikanten en een aantal leden zich vrij ‘van de synodale hiërarchie’. Deze ‘vrijgemaakte’ kerken vormen in Frl. een particuliere synode en drie classes. De kerken, 34 in aantal, zijn verspreid over de gehele prov. Het aantal leden bedraagt in Frl. 5613 (belijdende leden 2829).
De opleiding der predikanten geschiedt aan de Theologische Hogeschool der geref. kerken (onderhoudende artikel 31 der kerkorde) te Kampen. De Fr. kerken verrichten met andere kerken, o.a. uit Groningen, zendingsarbeid op W.-Borneo. Een groot deel der leden van deze kerken behoort politiek tot het Gereformeerd Politiek Verbond.
GEREFORMEERDE GEMEENTEN. Deze formatie is in 1907 ontstaan uit de zgn. ledeboeriaanse en oude kruisgemeenten (meest in Zeeland en Z.-Holland). Zij hebben de drie Formulieren van Enigheid als belijdenis en de Dordtse kerkorde als regel. Het verschil met de overige gereformeerden zit vooral in de levensstijl (uiterst conservatief, afkerig van alle nieuwigheden en opvallende lijdelijkheid).
In Frl. zijn drie gemeenten, nl. te Akkrum, Oudemirdum en Lemmer, behorend tot de classis Kampen, met een totaal aantal leden van 300. De opleidingsschool staat in Rotterdam. In de wandeling werden de leden dezer kerken vaak aangeduid met de naam kerstenianen (naar hun vroegere leider, G. H. Kersten, die ook politiek hun leidsman was; staatkundig geref.)). A.,A.
Zie: L. Praamsma, Het dwaze Gods (Wageningen 1950); Gedenkb. der Fr. zending (1950).
