Zwemmen in georganiseerd verband, in de Zaanstreek vanaf het eind van de vorige eeuw beoefend.
De beoefening van de zwemsport in Nederland begon in Amsterdam, waar in
1870 de eerste vereniging werd opgericht. In de Zaanstreek waren het de heren
P. Latensteijn. J. Remme en J. Ebmeijer sr. die op 7 juli 1893 ‘Neptunus’ oprichtten. De eerste verenigingsactiviteiten hadden plaats in de Zaan en in het zwembad op het eiland in de Voorzaan. Het water was dikwijls zó koud dat voor de zwemmers twee badkuipen met warm water werden geplaatst om na het zwemmen enigszins bij te komen.
In 1912 werd in Zaandijk Nereus opgericht en daarna volgden ‘de Ham’ in Krommenie (1924), ‘de Kroosduikers’ te Westzaan (1933) en ‘het Zwet’ in Wormer (1934). Verenigingen van recentere datum zijn ‘AZVD’ in Assendelft en ‘de Zaanlandse Watervrienden’ te Zaandam, beide uit 1954.
Neptunus, aanvankelijk een herenclub, kreeg in 1927 een damesafdeling onder de naam ‘Waterlelie’ en zou met de Kroosduikers in 1987 samengaan onder de naam ‘ Alliance’. Voorlopers van Nereus en Kroosduikers waren ‘Thetis’ en ‘Triton’, die een kort bestaan kenden.
De geschiedenis van de meeste Zaanse verenigingen is nauw verbonden met het wel en wee van de Zaanse zwembaden. Naast het bad in de Voorzaan waar ‘Neptunus’ begon, speelden de open baden ‘de Ham ’ te Krommenie, het ‘Zaandijkerbad’ in de Zaan, het ‘Westzanerbad’, ‘de Dolphijn’ in Assendelft (genoemd naar een in 1834 gesloopte molen) en ‘het Zwet’ te Wormer een belangrijke rol. Van grote betekenis voor de ontwikkeling van de zwemsport is geweest: de totstandkoming van het moderne open bad ‘de Crommenije’ (Krommenie 1965), de overdekte baden ‘Sportfondsenbad Zaanland’ (1940) en ‘de Slag’ te Zaandam (1972), de ‘Watering’ in Wormerveer (1969) en de overkapping van ‘de Dolphijn’ in Assendelft (1973). Leden van Zaanse verenigingen droegen in bestuurlijk opzicht bij tot de ontwikkeling van de zwemsport. Zo werd door A.W. Sabel Tzn., aanvankelijk secretaris van ‘Neptunus’, de kring Noord-Holland van de Koninklijke Nederlandse Zwem Bond (KNZB) opgericht. Daarnaast bekleedde hij de functies van vicevoorzitter, resp. penningmeester in het bondsbestuur en was hij vele jaren lid van het Nederlands Olympisch Comité (NOC).
H. Visser (Neptunus) maakte eveneens een aantal jaren deel uit van het bondsbestuur en behoorde tot het driemanschap dat in 1928 de Olympische
Spelen in Amsterdam organiseerde. In de jaren na de Tweede Wereldoorlog speelden een belangrijke rol: J. van Oostveen, P. de Jong (Neptunus),
M.J. Eradus (Kroosduikers) Mw. B. Exalto-Schipper, D. Stam, J. Bijleveld
(Nereus), M. Breggeman en P. Hoogerwerf (de Ham) en P. de Klerk (AZDV).
In sportief opzicht heeft de Zaanstreek nationaal en internationaal een aantal prominenten opgeleverd. G. Dekker (Neptunus) was de eerste Zaanse deelnemer aan de Olympische Spelen (1928, Amsterdam) en het waren vanaf 1964 veel ‘Nereus’-leden die bekendheid kregen zoals Jan, Gerda en Bep Weetelïng, Dick Steijn, Tino Vet, Hanneke Loots, Marijke Zant, Jan Sikma en Toos Beumer. Olympische deelname was er in 1964 (Tokio) voor Toos Beumer (bronzen medaille) en Jan en Bep Weeteling en in 1968 (Mexico), waar Toos Beumer en Bep Weeteling opnieuw van de Nederlandse afvaardiging deel uitmaakten. In de periode
1970-1988 waren er (inter)nationale successen voor Wilma Boon, Ron Kerver en
Dik Vlootman (de Ham), Anneke Eradus en Geja van der Laan (Nereus), Jacqueline Bergijk en Marcel de Natris (Kroosduikers) met als hoogtepunten nationale kampioenschappen en records alsmede deelname aan het wereldkampioenschap in Madrid (1988) van Wormerveerder Frank Vijver (’t Y, Amsterdam) die zijn sportcarrière begon en eindigde bij de Ham. In de meest recente periode zijn Ingrid Koeman (oorspronkelijk het Zwet), Stan Stegeling en Ronald Sloeserweij (beiden oorspronkelijk Kroosduikers) en thans uitkomend voor de Dolfijn in Amsterdam op nationaal niveau de best presterende Zaankanters. Ronald Sloeserweij is lid van de Nederlandse A-selectie.
Een speciale vermelding verdienen Chris de Groen (oorspronkelijk de Ham, later Kroosduikers), die meerdere keren is uitgekomen op Wereldkampioenschappen en Olympische Spelen voor gehandicapten, waar hij onder meer een wereldrecord op de 100 meter vrije slag vestigde, alsmede Tini Jonker (Kroosduikers) die tussen 1947 en 1951 furore maakte als marathonzwemster (2x Alkmaar-Zaandam, Zandvoort-Heemskerk en Zandvoort-Noordwijk) en die een poging om ‘het Kanaal’ over te steken door slecht weer moest staken.
Gedurende enkele jaren kende de Zaanstreek een zogenaamde ‘startgemeenschap’ die onder de naam Zaanse Zwemselectie (ZZS) in wedstrijden uitkwam. Afgezien van de Ham maakten alle verenigingen hier tijdelijk deel van uit. In ZSS-verband werd ook ‘kunstzwemmen’, een vorm van waterballet, beoefend. Nadat de ZZS werd opgeheven hebben Neptunus en Kroosduikers deze tak van zwemsport voortgezet onder de naam ‘de Zaanse Zwierige Synchronettes’. Na de fusie ging ‘Alliance’ als enige in de Zaanstreek met kunstzwemmen door, het speelt ook landelijk een vooraanstaande rol.
Een aparte status in de Zaanse zwemwereld wordt ingenomen door de ‘Zaanlandse Watervrienden’. Als enige vereniging mag zij zich bezig houden met het lesgeven voor het A- en B-diploma alsmede de zwemvaardigheids-diploma’s. Bovendien onderscheidt zij zich door behalve voor de KNZB ook uit te komen voor de Nederlandse Culturele Sportbond, alwaar een vooraanstaande positie wordt ingenomen. De ➝ onderwatersport wordt in de streek bedreven door een tweetal duikteams; ‘de Walvis’ en ‘Murene’.
De Zaanse Reddings Brigade (1920) vormt de organisatie die zich volledig heeft toegelegd op reddend zwemmen en die daarmee de Zaanse gemeenschap al meer dan 70 jaar dient.
Zie ook: ➝ Waterpolo.
P. Hoogerwerf
