In 1983 opgerichte vereniging, voortgekomen uit de →Westzaanse Gemeenschap. De doelstelling ligt in de naam besloten: verdieping en verbreiding van kennis der dorpsgeschiedenis, maar daarnaast kent de vereniging zich ook een bewakende functie toe.
Tot nu toe is Westzaan vrijwel niet aangetast door de verstedelijking die Zaanstad kenmerkt de Historische Vereniging staat zoveel mogelijk op de bres om het aparte karakter van het dorp te behouden. Waarschijnlijk ook hierdoor is het ledental (1989: 440) groter dan het zou zijn als men zich alleen tot geschiedvorsing zou beperken.
De vereniging is actief; er worden drukbezochte bijeenkomsten georganiseerd. Recentelijk (1989) richtte zij de Kok-Voogtstichting op. tot beheer van de door plaatsgenoot Klaas Kok opgegraven voorwerpen. Deze omvangrijke en waardevolle collectie omvat voornamelijk middeleeuws en later aardewerk, grotendeels nog gaaf aangetroffen in vooral de →Middel. Er is een permanente expositie van ingericht in het historische →Rechthuis.
