Historische buurt te Zaandijk, sedert 1986 ➝ Beschermd dorpsgezicht. De begrenzing van het beschermde dorpsgezicht de Gortershoek bestaat uit de Zaan in het oosten, de gemeentegrens met Koog in het zuiden, de achterzijde van de bebouwing van de Lagedijk (met de aanzet van enkele paden en wegen) in het westen en de Willem Dreeslaan in het Noorden.
Met name in het deel tussen de Julianabrug en het voormalige kantoor van de lakfabriek van Jacob Vis is aan de oostzijde van de Lagedijk de bebouwing met 17e- en 18e-eeuwse koopmanshuizen grotendeels (authentiek of in stijl aangepast) bewaard gebleven. Markant in de Gortershoek zijn voorts meelmolen De Bleeke ➝ Dood, een voormalig papierpakhuis, het ➝ Weefhuis, de ➝ Beeldentuin en het voormalige ➝ gemeentehuis van Zaandijk (oorspronkelijk ook gebouwd als koopmanshuis). In de Gortershoek bevindt zich (eveneens in een voormalige koopmanswoning gevestigd) streekmuseum de ➝ Zaanlandsche Oudheidkamer. De historische bebouwing sluit, met name ook door de bebouwing met ➝ luchthuizen aan de Zaanzijde, mooi aan bij de Zaanse Schans, aan de overzijde van de Zaan.De naam Gortershoek werd al vroeg gebruikt om de buurt aan te duiden. De reden werd door G.J. ➝ Honig verklaard (De Zaende 1946): ‘Ao 1669 attesteerden Adryaen Pietersz. van der Ley en Niesje Cornelis, echteluyden, over de reeds lange jaren bestaande gorterij op Zaandijk, waaraan de Gortershoek zijn naam heeft ontleend’. Ofschoon zeer vroeg ook nog molens in de buurt hebben gestaan (bijvoorbeeld De ➝ Parseleimolen), werd de Gortershoek al snel een woonbuurt voor de welgestelden. Het deel van de buurt ter hoogte van de tegenwoordige Tuinstraat (waar de dijk een scherpe bocht maakt) werd in verband hiermee ook dikwijls als ‘De Gouden Bocht’ aangeduid. Ter voorbereiding van de aanwijzing tot Beschermd Dorpsgezicht vervaardigde de Gemeente Zaanstad een uitgebreide pandbeschrijving. die in kleine oplage is verspreid. Ter behartiging van de gezamenlijke belangen is door de bewoners een Bewonersvereniging Gortershoek opgericht.
