Produktiesector, tak van nijverheid die (in het groot) gebruik maakt van scheikundige reacties en daarmee stoffen vervaardigt die al of niet verder worden be- of verwerkt. In de Zaanstreek is de uitsluitend op chemie gestoelde industrie steeds van bescheiden omvang geweest en gebleven.
De toepassing van chemie of chemische technologie in delen van het produktieproces is daarentegen in vele bedrijfstakken onmisbaar geworden; bedrijven die van zulke toepassingen gebruik maken worden echter niet tot de chemische industrie gerekend.
Naar deze toepassing van chemie ter bewerking van stoffen is pas sinds de tweede helft van de 19e eeuw gestreefd. Voordien berustte de kennis van wat chemische reacties teweeg brengen op toevallige empirische (proefondervindelijk opgedane) ervaring. Te denken valt hierbij aan de →potasbranderij, aan het gebruik van potas (als loog) en karnemelk (als zuur) in de →blekerij en van urine in zowel de →volmolens als de →blauwselmolens (waarbij ook potas en kalk werden toegevoegd). Andere voorbeelden vinden we in de loodwitmolens, waar loodoxyde werd verkregen met behulp van azijn en paardemest, en in de →cement- en trasmolens. Toepassing van chemische processen op grote schaal kwam voor in de (latere) →verfindustrie, bij de →lakstokerij en bij de secundaire veredeling van oliën en zetmeel. In de vorige eeuw ontstonden de →lijmkokerij en in een aantal Zaangemeenten de →gasbedrijven.
Na 1880 ontwikkelde zich de →zeepindustrie en de parfumerie- en →essencefabricage, terwijl zich ook een ontwikkeling voordeed in de geneesmiddelenindustrie. Voorts kan de rond de eeuwwisseling ontstane linoleumindustrie worden vermeld. De vervaardiging van glycerine en kaliloog door de firma Jan →Dekker en de latere bereiding van theobromine in de van Jan Dekker overgenomen panden door Naarden-chemie zijn voorbeelden van inmiddels tot het verleden behorende chemische industrie in de Zaanstreek. Alle genoemde bedrijven en/of produkten zijn als afzonderlijke trefwoorden vermeld, zie aldaar. Zie voorts: →Economische geschiedenis 3.7.3., →Eurocol, →Exter-aroma, →Farmaceutische industrie, →Medicopharma, →Molen-chemie, →Polak en Schwarz, →Scado, →Vetira, →Wacker-Chemie Nederland, →Wakker-chemie, →Storm, van Benten en Kluyver, Jacob →Vis, enzovoort.
