Ook wel bijgeloof, superstitie, dat wat men gelooft naast de geloofsleer van de erkende religies of, buiten het terrein van wereld- en levensbeschouwing, dat wat men meent waar te zijn zonder dat het wetenschappelijk bewijsbaar of geaccepteerd is. Volksgeloof vond/vindt men ook in Groningen in alle domeinen van ‘geloof en ‘wetenschap’.
Het is geen vaststaande categorie, maar voortdurend in beweging, al naar gelang de tijd en de geografische en sociale ruimte. Volksgeloof dat door iedereen overal en altijd gedeeld wordt, bestaat niet. Het magisch-mythische wereldbeeld met zijn complexe geloof aan bijv. toverij, wederkerende doden (spokerij), voorloop, nachtmerries, heksen of de duivel en met zijn vele riten en bezweringen, in de vorige eeuw nog wijd verbreid, is nu grotendeels verdwenen of naar de randen van de maatschappij verdreven. Dat een vrouw met een witte lever haar man de dood aandoet of dat je een kat de poten met boter moet insmeren om hem aan een nieuw huis te laten wennen, gelooft bijna niemand meer. Maar veel is ook gebleven, zoals niet onder een ladder doorlopen of iets afkloppen, en modernere vormen van volksgeloof, zoals het geloof aan aardstralen en UFO’s zijn erbij gekomen.Veel volksgeloof is opgegeven geloof of achterhaalde wetenschap, die nog is blijven nahinken. Zo maakten heksen tot ver in de Nieuwe Tijd deel uit van de officiële kerkelijke leer en de duivel is ook nu nog voor menig kerkgenootschap een realiteit. Toch worden heksen en de duivel tot het volksgeloof gerekend, omdat ze daarin veel meer opvattingen en motieven naar zich toegetrokken hebben dan alleen de theologische. Zo is ook de opvatting dat de maan invloed uitoefent op bijv. de groei van gewassen (planten die boven de aarde vrucht dragen moeten gezaaid worden bij wassende maan, die dat onder de grond doen bij afnemende maan) nog lang als een wetenschappelijk feit geaccepteerd dat vooral via de almanakken onder het volk gebracht werd. Veel achterhaalde (gezonken) wetenschap vinden we ook bij de Volksgeneeskunde. Zo heeft de antieke sympathieleer, de leer dat zaken die op welke wijze dan ook met elkaar in verband gebracht kunnen worden (bijv. omdat ze dezelfde kleur of vorm hebben) elkaar beïnvloeden, geleid tot de opvatting dat de stinkende gouwe (die gele bloemen heeft) geelzucht kan genezen en dat een bepaalde libellensoort met een oog dat wel op een wrat lijkt, op een wrat gezet deze kan genezen.
Hij heet daarom ook woatenbiter, wrattenbijter. Hoewel zo veel volksgeloof uit oude wetenschap, oud geloof en oude riten (christelijk of niet) verklaarbaar is, blijft er nog zeer veel over waarvan de zin voor ons in het duister ligt. Dat bijv. bloed gesmeerd moet worden over roodontstoken uiers van een koe, is verklaarbaar uit de sympathieleer, maar waarom moet het bloed dan van een in de hand doodgeknepen mol zijn?
[Van der Kooi]
Lit.: Ter Laan, Volksleven II.
