1. Landschap in het N.W. van de provincie Groningen in Hunsingo; komt overeen met de voormalige gemeenten Ulrum, Kloosterburen en Leens.
In de vroege Middeleeuwen was het gebied een eiland, omgeven door de oude loop van de Hunze, het Reitdiep, de Lauwers en de Waddenzee; ca. 2.000 jaar geleden geleidelijk bewoond. De eerste bewoners vestigden zich op een kwelderwal van de Waddenzee. Deze liep in een wijde boog van Warfhuizen via Zuurdijk, Ewer en Panser naar Vierhuizen. Omstreeks 700 werd een volgende kwelderwal betrokken: die waarop nu de dorpen Ulrum, Leens en Wehe-Den Hoorn liggen. Rond 1100 werd de derde kwelderwal geoccupeerd. Hier liggen de huidige dorpen Hornhuizen, Kruisweg, Kloosterburen en Molenrij.Bijna alle dorpen zijn wierdedorpen; alleen Schouwerzijl en Houwerzijl ontstonden bij een zijl (uitwateringssluis), Kloosterburen bij een klooster en Zoutkamp uit een militaire vesting op de plaats, waar in de Middeleeuwen zoutwinning uit zoutveen plaatsvond. Het gebied omvatte toen en tijdens de Republiek acht rechtstoelen: ’t Grote en ’t Kleine Reedschap, Hornhuizen, Kloosterburen, Wierhuizen, Wehe en Zuurdijk, Warfhuizen en Leens.
De Marne is een streeknaam, afgeleid van een waternaam.
2. Gemeente in het N.W. van de provincie Groningen ten N. van het Reitdiep; omvat tevens het Groninger gedeelte van het Lauwersmeergebied, vroeger de Lauwerszee; opp. 167,59 km2 met 10.934 inwoners (1998). De gemeente is in 1990 ontstaan bij de gemeentelijke herindeling door samenvoeging van de gemeenten Ulrum, Kloosterburen, Leens en Eenrum, tot 1992 onder de naam van het grootste dorp, Ulrum. Zij omvat de volgende dorpen en gehuchten;
a. in de voormalige gemeente Ulrum: Ulrum, Houwerzijl, Niekerk, Vierhuizen, Zoutkamp, Elens, De Houw, De Klei, Lauwersoog, Menneweer, Midhallum, Midhuizen, Robbenoort, Vliedorp en Westpolder;
b. in de voormalige gemeente Kloosterburen: Kloosterburen, Hornhuizen, Kleine Huisjes, Kruisweg, Molenrij, Nijenklooster en Westerklooster;
c. in de voormalige gemeente Leens: Leens, Mensingeweer, Schouwerzijl, Warfhuizen, Wehe-Den Hoorn, Zuurdijk, De Douwen, Ewer, Grijssloot, Kattenburg, Groot en Klein Maarslag, Roodehaan, Schouwen, Stort;
d. in de voormalige gemeente Eenrum: Eenrum, Pieterburen, Westernieland, Broek, Kaakhom, Oudedijk en Wierhuizen.
Bij de gemeenteraadsverkiezingen van maart 1998 was de uitslag: PVDA 31,5%, CDA 24,6%, VVD 17,6%, GPV 13,2% en Groen Links 13,1%. De vijftien raadszetels werden als volgt verdeeld: PVDA vijf, CDA vier, VVD twee, GPV twee en Groen Links twee. Het gemeentebestuur zetelt in Leens.
Lit.: A.M. Vos e.a., Marne en Reitdiepsdal (Groningen 1982); I.H. Zijlma, De boerderijen in de Marne; aanvulling 19661976 (Leens 1976); J. Zijlma, De Marne, eene geschiedkundige beschrijving van de Ommelanden in het algemeen en van het westelijk gedeelte van Hunsingo in het bijzonder (Groningen 1974; herdr. van 1884); R.A. Luitjens-Dijkveld Stol, De borgen in de Marne (Leens 1966); J.Ph. de Monté VerLoren, De rechterlijke organisatie van Humsterland en die van de Marne in de middeleeuwen (Utrecht 1948).
