De ontwikkeling der behoeften-bevrediging, als samenstel van productiekrachten en -houdingen, kan zich geleidelijk (evolutionnair) of met min of meer ernstige schokken (revolutionnair) voltrekken. Het laatste is het geval wanneer de ontwikkeling der productiekrachten met de bestaande productieverhoudingen - of hun juridische uitdrukking: de eigendomsverhoudingen in tegenspraak geraakt, op een wijze die deze laatste uit ontwikkelingsvormen der productiekrachten in blijvende belemmeringen ervan doet omslaan.
De onvermijdelijke nadeelige gevolgen hiervan verscherpen de tegenstellingen tusschen de klasse, die in de bestaande productieverhoudingen haar economische grondslag vindt, en de klasse, die haar bestaan er in toenemende mate door bedreigd ziet, zoodanig, dat de innerlijke economische tegenstellingen als sociale en politieke tegenstellingen tot uiting komen. In de R. wordt de in haar bestaan meest bedreigde klasse tot „Geburtshelfer” der nieuwe economische orde, waarbij ook de ontwikkeling daarna nog met heftige schokken en terugslagen gepaard kan gaan.Vooral K. Marx en F. Engels hebben in het door hen scherp geformuleerde historisch (dialectisch) materialisme deze samenhang uitvoerig ontwikkeld. Bij waardeering hiervan dient met nadruk te worden onderscheiden tusschen sociologische analyse en propaganda.
Lit.: K. Marx und F. Engels, Deutsche Ideologie, 1845/46; K. Marx, Zur Kritik der politischen Oekonomie, 1859; F. Engels, Herrn Eugen Dührings Umwälzung der Wissenschaft, 1878.
