De Italiaan drinkt zijn wijn graag krachtig en vooral in behoorlijke hoeveelheden. Hij is een van de spontaanste wijndrinkers ter wereld en consumeert met de grootste voldoening 94 liter wijn per jaar.
Italië is de eerste wijnproducent en -exporteur van de wereld. De gemiddelde jaarproduktie bedraagt ongeveer 75 miljoen hl, waarvan 12 miljoen hl wordt uitgevoerd. Maar Italië importeert eveneens 200 000 hl per jaar. Van alle grote wijngebieden van de wereld maken Italië en de Verenigde Staten de meest revolutionaire vorderingen, van teruglopende middelmatigheid tot ware toppunten van wijncultuur.
Pas sinds de jaren ’60 is er meer ordening gebracht in de wijnbouw en wijnbereiding onder toezicht vanuit Rome. Eeuwenlang produceerden de wijnboeren voor dagelijks gebruik van hun afnemers uit de directe omgeving. De grote wijnen van toen, en die waren er wel degelijk, waren bestemd voor de welgestelden in de steden. De grote diversiteit maakte een regelmatige handel moeilijk en er was geen coördinatie in het bekendmaken van namen in het buitenland. De enorme produktie in dit ideale klimaat werkte in de hand dat slechts massawijnen, grotendeels als versnijwijnen, werden geëxporteerd. De jaarlijkse produktie schommelt tussen 70 miljoen hl in slechte jaren en 85 miljoen hl in goede jaren.
Sinds de totstandkoming van de EG is ook in Italië de regeling van kracht geworden die de lidstaten als marktordening zijn overeengekomen. Daarbij werden voorschriften opgesteld voor afbakening van geschikte gronden en ligging van wijngaarden, en werd de wijnbereiding per gebied aan normen, soms per traditie bepaald, gebonden. Er werden vooral ter bescherming tegen fraude regels opgesteld voor voorraadadministratie en etikettering.
Men schat dat er toch nog zo’n 2 miljoen mensen werkzaam zijn in de wijnbouw, naast de eigenaren van kleine percelen die dat getal naar de 3 miljoen zouden kunnen opvoeren.
Sommige Italiaanse wijnen kunnen heel goed zijn. Als beste noemen we hier de Barolo en de Barbaresco uit Piemonte, de Valpolicella en de Soave uit Veneto en niet te vergeten de beroemde Chianti uit Toscane. De reiziger kan op zijn tochten inderdaad bijna overal een uitzonderlijk goede fles aantreffen. De doortrekkende toerist heeft nauwelijks de kans een dergelijke wijnboer te ontmoeten en zijn wijn te proeven. Hij zal veeleer het produkt drinken dat door de grote firma’s is verbeterd en in de handel gebracht, d.w.z. gestandaardiseerd. De kwaliteit van deze drank zal helemaal afhangen van de onderneming die hem maakt en verkoopt.
De kwaliteitscontroles
In het verleden hebben de Italiaanse wijnen niet alleen geleden van de afwezigheid van enige methodiek in de wijnbouw, maar ook van de achteloosheid in de naamgeving, die zelfs zó ver ging dat wijnen die niet eens de benaming ‘Toscane’ verdienden, toch een Chianti-etiket kregen vóór de wettelijke regeling van de appellation contrôlée. De wortel van dit kwaad is het falen van de regering in haar pogingen om de herkomstbenamingen op dezelfde manier te beschermen als in Frankrijk. Ook Frankrijk heeft dit niet zonder moeite bereikt, maar het heeft dit probleem al veel eerder dan Italië en op een bevredigende manier opgelost.
Uit vrees haar markt overspoeld te zien door goedkope Italiaanse wijnen naarmate de tolbomen tussen de landen van de EG werden verlaagd, oefende de Franse regering druk uit op de Italiaanse om dezelfde soort controlewetten toe te passen als die waarover het INAO waakt.
Denominazione di origine
Deze normering waaronder de eerste wijnen in 1963 werden geklasseerd, werd recentelijk aangevuld met de letter G voor Garantita. Van hoog naar laag ziet de regeling er nu als volgt uit:
DOCG - DOC: Tafelwijnen met geografische aanduiding Vini tipici (Vino tipici enkelo) en tafelwijnen.
Tot nu toe (1984) hebben vier wijnen recht op de precisering DOCG. Met ‘garantita’ heeft de wetgever de mogelijkheid om wijnen af te wijzen die aan de DOC-normen, afbakening produktiegebied, druiveras etc. voldoen, maar niet het vereiste kwaliteitsniveau hebben. Elke partij wijn die met DOC in de handel zal komen wordt vooraf onder staatstoezicht gecontroleerd en de begeleidende documenten worden van een zegel voorzien.
Als nadere precisering gelden voor de DOC de volgende regels:
1. Inschrijving van de wijn in het geëigende register en verplichte aangifte van de produktie en de voorraden;
2. Nauwkeurige etikettering van de flessen en flacons;
3. Inspectie door leden van organisaties: vrijwilligers die door het ministerie van Landbouw zijn afgevaardigd;
4. Medewerking aan preventieve maatregelen om fraude tegen te gaan en de controle op de herkomstbenamingen te versterken;
5. Het betalen van boetes in geval van overtreding van de regels.
Het nationale instituut voor de bescherming van de herkomstbenamingen (Instituzione del comitato nazionale per la tutela delle denominazioni di origine) wordt gevormd door het ministerie van Land- en Bosbouw, in samenwerking met dat van Industrie en Handel die de voorzitter benoemen, alsmede de 28 leden die de betrokken ministeries en het ICE vertegenwoordigen. Het Instituut heeft als doel de wijnen van gecontroleerde en gegarandeerde naam te bewaken en het tot verbetering strekkend onderzoek te bevorderen. Het behoren tot deze categorie herkomstbenamingen is geheel vrijwillig; men neemt echter aan dat de beste producenten het garantiecertificaat voor hun export wensen te verkrijgen en volkomen bereid zijn om hun wijnen aan een inspectie en analyse te onderwerpen.
Het niet-verplichtende karakter van deze regeling brengt met zich mee dat niet alle geëxporteerde wijnen noodzakelijkerwijs zijn gecontroleerd. Het is dus in het belang van de klant goed een etiket te lezen alvorens hij een fles Italiaanse wijn koopt.
Deze nieuwe wetgeving verdient een applaus, vooral als men de huidige situatie vergelijkt met die van vroeger. Al degenen die bij de produktie en de verhandeling van wijn zijn betrokken moeten begrijpen dat het de moeite loont de kwantiteit op te offeren aan de kwaliteit. De wet van 12 juli 1963 is gewijzigd en de regels, die verouderd waren of doelmatigheid misten, zijn afgeschaft of gewijzigd. Het is voortaan de taak van de regering om decreten af te kondigen die de controle van de most, de wijnen en azijnen toestaan, en regelingen te treffen die bedrog in de fabricage en de verkoop van deze produkten verbieden.
Onder de bescherming Vino tipico valt de hogere categorie tafelwijnen te vergelijken met de Franse omschrijving Vin de pays.
Deze wijnen moeten aan enkele nadere bepalingen voldoen waarmee ze controleerbaar worden. De belangrijkste zijn: de afbakening van het produktiegebied, de toegestane druiverassen, minimum alcoholgehalte, aanplant en bereidingswijze van de wijn. Op het etiket van deze wijnen mag het oogstjaar worden vermeld, het is immers controleerbaar.
Dit mag overigens niet op het etiket van de grootste groep, de niet-gecontroleerde tafelwijnen. Hieronder valt alles, rijp en rauw. De wijnkenner zal uit deze grauwe massa heel zeker goede wijnen kunnen selecteren voor weinig geld. Lang niet alle Italiaanse kwaliteitswijnen hebben zich onderworpen aan de controlerende bepalingen. Er zijn er die in Itaüë zelf voldoende bekend zijn, waarvan de wijngaardeniers vinden dat er geen bemoeienis van staatswege nodig is en dat zij zelf met hun naam garant kunnen staan voor de afgeleverde produkten.
De ‘consorzi’
Iedere consorzio mag naar eigen goeddunken waken over de controle van de wijnen in de eigen sector en bijdragen tot de toepassing van de regels. Voordat de wet de appellation d’origine regelde, boden alleen de wijnen die het stempel van een plaatselijke consorzio droegen een zekere kwaliteitsgarantie. Ook hier is het lidmaatschap vrij. In bepaalde streken bestaan consorzi, maar in andere weer niet. In streken waar er wel een is kunnen bepaalde wijnbouwers en handelaren er deel van uitmaken, maar niemand is dat verplicht. Het is alleen wel jammer dat zij die niet tot een consorzio behoren hetzelfde recht hebben op de lokale herkomstbenaming, en dat de leden van een consorzio geen ander recht hebben dan op het stempel van hun organisatie. Door deze wat al te vage regelingen ontstond grote wanorde, die ernstige nadelen had voor de Chianti van voor 1963.
De echte Chianti is een bepaalde rode wijn, in tamelijk geringe hoeveelheden gemaakt in een beperkt gebied, d.w.z. ongeveer 100 000 hl Classico en 300 000 hl in totaal voor de gezamenüjke consorzi. Toch zijn er enkele jaren geweest dat er 1 864 000 hl werd verkocht. Enkele van deze wijnen kwamen uit Toscane en leken min of meer op de echte Chianti, maar de overgrote meerderheid kwam overal vandaan en bevatte maar voor een zeer klein gedeelte echte Chianti of een andere Toscaanse wijn, sterk aangelengd door versnijdingen met wijnen van inferieure kwaliteit. Men mag hopen dat de wet op de denominazione di origine erin zal slagen deze goede wijn, evenals alle andere, te beschermen en de verhandeling ervan te controleren. Wat de consorzi betreft, ieder stelt zijn eigen kwaliteitsnormen vast, die daardoor dan ook behoorlijk van elkaar kunnen verschillen. Sommige daarvan zijn zo streng, dat de wijn noodzakelijkerwijs altijd voortreffelijk moet zijn.
Andere stellen zich tevreden met een vrij laag kwaliteitsgemiddelde. In het algemeen bepaalt het reglement van de consorzi de toegestane druiverassen, de sectorgrenzen en het minimum alcoholgehalte, en tevens beslist het of er andere wijnen uit andere zones mogen worden ingevoerd. In alle gevallen moet de wijn door een gekozen commissie worden geproefd, en de goedkeuring hiervan geeft recht op het stempel van de consorzio. Dit stempel is zo aangebracht dat men de fles niet kan openen zonder het zegel te verbreken.
Iedere consorzio legt op zijn eigen manier regels op. In geval van grove en herhaalde inbreuk kan men uiteindelijk met uitsluiting worden gestraft.
Een minimum aan samenwerking tussen de consorzi en het Instituut voor de inspectie van de appellation d’origine zou grote verbeteringen tot stand kunnen brengen in het totaal van de Italiaanse wijnen.
De wijnstreken
Het Italiaans schiereiland wordt gekenmerkt door een grote verscheidenheid aan landschappen. De Alpen worden voortgezet door de Apennijnen en over de lengte van het ene uiteinde van de laars tot het andere wisselen bergen en laagvlaktes elkaar af. In het algemeen komen de beste wijnen uit het noorden, maar in het zuiden zijn ook boeiende wijnen te vinden, vooral wanneer men ze ter plaatse drinkt. De Italianen hebben hun land onderverdeeld in gewesten en administratieve sub-districten, en men kan de wijnen het best bespreken door ze in dezelfde categorieën te rangschikken. Hieronder volgt een lijst van deze streken en hun wijnen:
De Abruzzen
Deze streek, net ten zuiden van middenItalië gelegen, langs de kust van de Adriatische Zee, produceert enkele pretentieloze, maar dikwijls aangename wijnen. De namen van de belangrijkste druiverassen zijn de Montepulciano di Abruzzo voor de rode, en de Trebbiano di Abruzzo voor de witte wijnen. De Montepulciano wordt ook als rosé geproduceerd onder de naam Cerasuola d’Abruzzo. De wijnen die hiervan worden gemaakt zijn alle aangenaam wanneer men ze ter plaatse drinkt, en als ze niet van het vervoer te lijden hebben gehad behouden de beste onder hen hun aantrekkelijkheid.
Apulië (Puglia)
Dit is de hiel van de laars. Deze vlakke streek brengt grote hoeveelheden vins ordinaires voort, waarvan een groot deel wordt gebruikt voor versnijdingen of om vermout van te maken.
Basilicata
Deze zuidelijke streek, het Romeinse Lucania, ziet eruit als een warwinkel van bergen en ontoegankelijke dalen waar wijnbouw wordt bedreven. De bekendste is de Aglianico del Vulture. Het eerste deel van deze naam is die van het druiveras en het tweede die van de berg waarop het wordt gekweekt. De streek produceert eveneens vrij grote hoeveelheden Muskaatwijnen en Malvoisie.
Calabrië
Deze streek, die is gelegen in de punt van de laars, produceert een zoete witte wijn, de Greco di Gerace (gemaakt van druiven die dezelfde naam dragen) en een donkerrode, de Ciró di Calabria (voornamelijk gemaakt van de Gaglioppodruif die in Ciró wordt geteeld). Liefhebbers van Muskaatwijnen zullen deze streek ook waarderen.
Campanië
Dit is de streek van Napels. De populairste wijnen zijn de rode en droge, de witte Falerne en de rode Vesuvio, die vooral wordt gemaakt van Aglianico-druiven die op de oorspronkelijk vulkanische gronden aan de voet van de Vesuvius worden geteeld. De rode en witte Ravello, afkomstig uit het zo geheten charmante dorpje aan de kust van Amalfi, wordt ook bijzonder gewaardeerd. Eveneens uit dit gebied komt de Lacrima Christi, in het algemeen een vrij droge en zachte witte wijn. Er wordt echter ook wat rode wijn gemaakt. De rode Gragnano uit de buurt van Amalfi is heerlijk om te drinken op een terras vol bloemen met uitzicht op de baai van Napels. Ten slotte zijn de vrolijke, lichte wijnen met de naam Capri, die zowel op Capri als op Ischia worden gemaakt, eveneens produkten van deze streek.
Emilia-Romagna
Dit uitgestrekte landbouwgebied in het midden van Italië produceert geen bijzondere kwaliteitswijnen. De Lambrusco is in de Verenigde Staten de meest verkochte geïmporteerde wijn, en de Albana is geschikt voor hen die van niet te droge witte wijnen houden. Op de heuvels van de Romagna wordt eveneens een grote hoeveelheid rode Sangiovese en Trebbiano geproduceerd.
Friuli- Venezia-Giulia
Deze nieuwe, in opkomst zijnde wijnstreek in de noordoosthoek van Italië, aan de grens met Oostenrijk en Joegoslavië, produceert vooral witte wijnen. In dit micro-klimaat van berglucht uit de Alpen en zeewind van de Adriatische Zee floreert een aantal druiverassen waarvan witte wijnen worden gemaakt zoals de Tokay, Picolit, Sauvignon, Riesling, Traminer, Pinot Grigio en Pinot Bianco (en soms de Chardonnay). Friuli, dat meer rode dan witte wijn produceert, heeft reeds erkenning verworven voor zijn Merlot, Cabernet Sauvignon en franc en zijn ‘inheemse’ Refosco.
Latium
De wijnen van de Castelli Romani (Romeinse kastelen) behoren tot de beste van Italië. Het zijn vooral droge witte, bijna altijd heerlijk als men ze ter plaatse drinkt. De bekendste hiervan is de Frascati. Een aantal van deze wijnen is bestand tegen de ontberingen van oceaanreizen. De witte, droge of soms halfzoete Est! Est!! Est!!! van Montefiascone is het onderwerp van de mooiste Italiaanse wijnlegende (→ LATIUM bij de alfabetische volgorde).
Ligurië
Deze provincie, gelegen in het verlengde van de Franse Côte d’Azur, produceert geen bijzondere wijnen. De bekendste is de droge of lichtzoete witte Cinqueterre, maar er zijn ook nog wel andere, zoals bijvoorbeeld de Dolceacqua, een rode wijn.
Lombardije
De rode wijnen van de Valtelina - Sassella, Grumello, Valgella, Fracia en Inferno - worden zeer hoog aangeslagen. De wijnen van de oever van het Gardameer zijn vaak heerlijk. Er bestaan rode, witte en rosés, waarvan de laatste waarschijnlijk de beste zijn, vooral de Chiaretto.
De Marken
Deze streek, gelegen tussen de Apennijnen en de Adriatische Zee, produceert geen wijnen van hoge kwaliteit. De voornaamste rode is de Rosso Piceno. De beroemde Verdicchio dei Castelli di Jesi is een over het algemeen zeer goed gemaakte wijn, die men vaak aantreft in het buitenland.
Piemonte
Deze streek produceert 2 beroemdste rode Italiaanse wijnen, de Barolo en de Barbaresco (beide hebben de DOCG-status). De andere goede wijnen zijn de Freisa, Barbera, Gattinara, Grignolino d’Asti, Nebbiolo d’Alba, Dolcetto en Ghemme. Turijn is ook het centrum van de Vermout, die van Moscato en kruidenextracten wordt gemaakt.
Sardinië
De wijnen van dit mooie, heuvelachtige eiland, hetzij dat ze worden gedronken op de Costa Smeralda van de Aga Khan of in het binnenland, zijn zeer droge en aangename witte; de rode zijn minder bekoorlijk. Deze tafelwijnen vormen een welkome afwisseling na de traditionele zoete en volle wijnen van de Valle d’Aosta.
Sicilië
De gewoonte bestond om Sicilië te associëren met de produktie van zoete en met alcohol aangezette wijnen. Vandaag de dag hebben de moderne oenologie en de wijncoöperaties de Siciliaanse produktie veranderd en hebben talrijke goede en populaire tafelwijnen langzamerhand de Marsala verdrongen, die de bekendste wijn van het eiland was. Sicilië exporteert zelfs 25% van alle Italiaanse wijn. Noemen we onder de beste wijnen de witte Mamertino, de rode Faro, de rode en witte van de Etna-hellingen, maar vooral de droge witte en volle rode van Corvo. De Siciliaanse Marsala kan heel goed zijn, maar het is moeilijk geworden hem te vinden.
Trentino-Alto-Adige (Zuid-Tirol)
Ofschoon ze bestuurlijk afhankelijk zijn van Italië, maken de noordelijke streken Trentino en Alto Adige zich duidelijk daarvan los door hun cultuur en hun taal. De rode wijnen van de streek (waarbij inbegrepen de Cabemet, Merlot, Pinot noir en de Santa Maddalena) worden voor een groot deel gedistribueerd in Duitsland en Oostenrijk. De witte wijnen (met inbegrip van de Riesling, Traminer, Pinot Grigio en Pinot Bianco) worden evenzeer in hun streek van herkomst als in het buitenland op prijs gesteld. De coöperaties van de streek hebben tot op heden hun vrij hoge kwaliteit bewezen.
Toscane
De beste en beroemdste wijn van deze streek, de Chianti, ziet men in verschillende vormen in de handel, maar de wijnboeren die de wijnbouw beoefenen in de zone van de Chianti Classico houden vol dat alleen zij het recht hebben op die naam. Als ze een andere naam hadden zouden enkele van die Chianti’s uitstekende wijnen zijn, maar het zijn niet altijd echte Chianti’s. De beste wijn van deze streek is de Brunello di Montalcino, die dan ook de eerste DOCG ontving.
Umbrië
Het mag dan heel opwindend zijn om de Orvieto, Umbriës beste wijn te ontdekken, het is beslist zeer de moeite waard een bezoek te brengen aan de steden die halfweg tussen Rome en Florence liggen, waar tal van kunstschatten uit de Oudheid te bewonderen zijn. In dit wijngaardgebied, zo rijk aan geschiedenis, worden de rode en witte wijnen van de Colli del Trasimeno rondom het Trasimeense meer geproduceerd. Umbrië produceert eveneens de minder bekende Torgiano. De rode wijnen zijn rijk en vol en worden ongeveer gevinifieerd als Chianti. De witte, die veelal van Trebbiano-druiven worden gewonnen, zijn stevig.
Veneto
De beste wijnen van deze sector zijn de beroemde wijnen uit de omgeving van Verona, vooral de droge rode Valpolicella, Valpenta en Bardolino, evenals de droge witte Soave.
