Humanisme is de stroming in de cultuur die door de humanisten in de laat-veertiende eeuw werd geïntroduceerd en die herleving van idealen omtrent de menselijke waardigheid en opvoeding tot onderwerp had, die ontleend waren aan de klassieke Griekse en Romeinse auteurs. De humanisten beheerden dankzij hun talenkennis de erfenis van de Griekse en Romeinse oudheid. Zij blonken uit in filologie en geschiedenis. Hun studia humanitatis is een heuse voorloper van onze geesteswetenschappen studies.
Belangrijke Nederlandse humanisten waren Erasmus (1469?-1536), Justus Lipsius (1547-1606), Gerard Vossius (1577-1649) en Caspar Barlaeus (1584-1648).
De humanisten streefden naar de opwaardering van de landstaal, vanuit het idee dat iedere taal net zo uitdrukkingsvol kan zijn als het Latijn, als die taal maar wordt gestandaardiseerd.
De opkomst van de natuurwetenschappen werd door het humanistische tekstbeheer stellig ondersteund, maar ze luidde tevens het einde van het humanisme in omdat de humanistische kennis erdoor naar de achtergrond werd geschoven.
