I. Zoo wordt genoemd die richting onder de Roomsche geleerden, welke zich nauw aansluit bij het systeem van Thomas van Aquino (✝ 1274).
Het diepdoordachte wijsgeerig en theologisch stelsel van dezen grooten Scholasticus verwierf uiteraard niet aller instemming. Uit de eerste bestrijding van mannen als Tempier en de la Mare kwam het gesterkt te voorschijn, terwijl bovendien de Dominicanen en de Augustijnen voor Thomas partij kozen.
Zoo dateert het Thomisme reeds uit het einde der 13de eeuw. De Franciscanen traden er tegen in het krijt en eischten sinds 1593, dat door de leden van de orde het systeem van Duns Scotus zou worden aanvaard.
In de 14de eeuw telde het Thomisme vermaarde geleerden onder zijn aanhangers. Thomisten en Franciscanen bestreden saam het gevaarlijke Nominalisme maar onderling bekampten ze elkaar heftig.
De Franciscaner Joh. de Rada (✝ 1608) somde 86 geschilpunten tusschen beide Scholen op. De voornaamste daarvan waren die over de kenbaarheid Gods, het onderscheid in de eigenschappen Gods, de erfzonde, de verdiensten van Christus en vooral de onbevlekte ontvangenis van Maria.
Tegen het einde der vijftiende eeuw schreven Cajetanus, Köliin en Cano waardevolle commentaren op de werken van Thomas. Ook de Jezuïeten (Molina, Suarez e.a.) hadden in het algemeen voorliefde voor de beroemde dogmatiek van Thomas (Summa Theologiae), maar ze verschilden van haar in de leer der genade en weken nog verder van de opvatting van Augustinus af.
In de 16e eeuw had het Thomisme zijn bloeitijd — zoo zelfs dat sommige aanhanhers van Duns Scotus als Sarnanus en de Rade beproefden de verschilpunten tusschen het Thomisme en Scotisme zoo al niet geheel weg te nemen dan toch ze zooveel mogelijk te verzachten.
De herleving van de Scholastiek, waartoe paus Leo XIII in 1879 door zijne bekende Encykliek Aeterni Patris den stoot gaf, kwam aan het Thomisme ten goede, zij het al dat de nieuwe Franciscanerschool van Guarocchi naast Thomas ook Bonaventura op het schild tracht te heffen.
Sinds 1879 wordt alom, ook ten onzent (de Groot, Jansen, Van Noort, Beysens), met groote energie door vele geleerden beproefd de autoriteit van Thomas op elk gebied van wetenschap te herstellen. Filosofie en Theologie, Staats- en Rechtsleer, Psychologie en Ethiek worden in overeenstemming met zijne hoofdgedachten beoefend en onderwezen.2. Het Thomisme imponeert door de geslotenheid van het systeem, de consequente doorvoering van vaste principe’s en de machtige denkkracht, waarmede het de tegenstellingen zoekt te overwinnen. In de quaestie van de algemeene begrippen (universalia) huldigt het een gematigd realisme. De kennis, die de rede tracht te verwerven, begint met de zinnelijke ervaring, om vandaar uit door de wet der oorzakelijkheid al hooger en hooger op te stijgen, tot de bovenzinnelijke waarheden toe. Maar onze kennis blijft eindig en onvolmaakt. Voorts huldigt het Thomisme het Creatianisme (het is de „geestziel”, die als unica forma het stoffelijke deel des menschen tot een lichaam maakt), de leer van de twee zielsvermogens (verstand en wil), het primaat van het verstand, de natuurlijke Godskennis (zie ’t art. Theologia naturalis), de harmonie tusschen de wijsbegeerte, die op rede-waarheden gebouwd wordt, en de Theologie, die de waarheid en de zekerheid uit de openbaring put. Door zijn fijne onderscheidingen tusschen existentia en subsistentia, individualiteit en persoonlijkheid enz. heeft het licht zoeken te werpen op de mysteriën der Heilige Drieëenheid, de hypostatische eenheid der twee naturen van Christus en de sacramenten, welke als instrumenta seperata de genadewerkingen met fysische oorzakelijkheid teweeg brengen. De heiligende genade strekt zich uit over heel onze ziel, terwijl de liefde slechts onzen wil adelt, weshalve genade en liefde niet mogen vereenzelvigd. De zaligheid des hemels bestaat in de intellectueele aanschouwing van God en is onverliesbaar door de liefde, welke ten nauwste met de onzondigheid verbonden is.
