Provincie van Pruisen, het vroegere hertogdom, en tevens een klein plaatsje aan de Lahn, waar nog de ruïnen van het oude stamslot zich bevinden. Dit stamslot droeg den naam van Nassau en werd omstreeks 1100 gesticht door den graaf van Laurenburg.
In 1160 noemde een graaf yan Laurenburg zich graaf van Nassau. Zijn nakomelingen zouden den naam Nassau beroemd maken.
In 1255 deelden de broeders Walram en Otto het land: de Walramsche en de Ottonische linie. De laatste verkreeg o. a.
Dillenburg. De eerste linie bleef Duitsch, de laatste kwam door aanhuwelijking en andere oorzaken met de Nederlanden in aanraking en verwierf er den roem, die het huis Nassau in de Nederlandsche en Algemeene Geschiedenis verwierf.
Reeds vroeg had dit oude geslacht betrekkingen met ons land. Pl.m. 1190 huwde Otto I van Gelre met Richardis van Nassau, van 1267—1290 was een Jan van Nassau eiect van Utrecht, dat hij echter niet in staat was van den invloed van den machtigen Floris V te ontslaan.
Hij werd genoodzaakt afstand te doen van zijn waardigheid. In den oorlog tusschen Brabant en Gelre in de 13e eeuw stonden de Nassau’s aan de zijde van Gelre.
Engelbert van Nassau en Vianden, heer van de Leeck en Breda, gehuwd met de erfdochter der Polanens (1404) stelde zich met andere edelen aan ’t hoofd van de oppositie tegen den slappen Jan van Brabant, echtgenoot van Jacoba van Beieren (1420).
Hij was de stamvader der Nederlandsche Nassau’s.
In 1481 werd Graaf Adolf van Nassau door keizer Maximiliaan aangesteld tot stadhouder van Gelre en regent van zijn zoon Filips. Adolf wist het gebied voor zijn jongen landsheer te bewaren, totdat Karel van Gelre uit de Fransche gevangenschap werd ontslagen en hij de Geldersche edelen en steden om zich vereenigde.
Sedert blijven de Nassau’s met de geschiedenis der Nederlanden vereenigd. Engelbert U’s broeder Jan had twee zoons: Hendrik en Willem.
Hendrik en zijn zoon René (van Chalons) waren stadhouder van Holland. Toen de laatste sneuvelde, werd de oudste zoon van Willem (de Rijke, graaf van N.-Dillenburg) zijn erfgenaam.
Deze erfgenaam was Willem van Oranje, de „Vader des Vaderlands”. Door deze erflating in ’t bezit gekomen van het prinsdom van Oranje en groote goederen in de Nederlanden, werd hij een der rijkste edelen in ons land.
Sedert is de geschiedenis der Nassau’s die van Nederland. Terwijl de Hollandsche Stadhouders den titel droegen van Prinsen van Oranje, bleef de naam Nassau meer verbonden aan die van Friesland tot na den dood van koning-stadhouder Willem III in 1702 de naam Oranje aan den Frieschen tak overging, die hem thans nog draagt.
Hoewel in de middeleeuwen een Nassau de keizerskroon droeg (Adolf, f 1298) heeft toch hun werkzaamheid voor de Nederlanden, hun strijd voor het Protestantisme en de gewetensvrijheid in „de lage landen bider see” en in West-Europa hun de groote beteekenis gegeven, die zij in de wereldgeschiedenis bezitten.
Toch hebben ook de Duitsche Nassau’s hun belang voor het Protestantisme gehad.
Willem de Rijke en zijn echtgenoote Juliana van Stolberg, hebben het hunne gedaan voor de bevestiging van de Reformatie aan den Rijn. In West-Duitschland had zijn zoon Jan, ’s Prinsen oudste broeder, die de hervorming in Gelderland doorzette, en diens latere opvolgers de leiding der Protestanten.
Door de woelingen der Fransche revolutie en het optreden van Napoleon werden zij evenals de Nederlandsche Nassau’s getroffen. Door ’t Weener Congres (1815) weer in ’t bezit van hun gebied hersteld, kwamen ze spoedig in het reactionaire zog van heel Duitschland.
Na de gebeurtenissen van 1848 ging het spoedig weer in de oude koers onder stijgende oppositie der liberalen. In 1866 koos de hertog de partij van Oostenrijk met het gevolg, dat Bismarck het hertogdom Nassau bij Pruisen inlijfde.
In 1890 werd de hertog van Nassau-Weilburg na den dood van onzen koning Willem III, groothertog van Luxemburg, waar nu zijn dochter nog regeert. Dat de Nassau’s zouden afstammen van den Germaansch-Keltischen held Nasva, door Julius Caesar in zijn geschiedenis van de Gallische oorlogen genoemd, is natuurlijk onbewijsbaar.
