(It.), geïmproviseerd typentoneel in Italië van de 16de tot de 18de eeuw. De oorsprong is onzeker; er moeten folkloristische tradities in verschillende Italiaanse plaatsen zijn geweest die nog veel overeenkomst hadden met de Romeinse Atellanen.
Een nieuwe impuls kreeg dit volkstoneel door de renaissancistische belangstelling voor de Oudromeinse blijspelen. Maar het waren toch vooral de komedianten zelf, die figuren creëerden volgens de ongeschreven traditie. Iedere speler beschikte over een grote voorraad spelvondsten en over een groot aantal spreekwoorden, anekdotes, raadsels, paradoxen, sterke verhalen, kwinkslagen en liedjes, in overeenstemming met het type dat hij altijd speelde. De lichamelijke lenigheid van deze komedianten was ongelooflijk; zij waren onuitputtelijk in hun vondsten en in hun geestig reageren op actuele situaties. De acteurs kenden precies elkaars reacties; hun samenspel was volmaakt. De meest voorkomende figuren waren vanouds: Pantalone, de oude, verliefde Venetiaanse vrek en de zanni (verkleinwoord van Giovanni in de uitspraak van Bergamo).
Als eerste zanni kunnen bijv. optreden: Brighella of Scapino, als tweede Burattino, Pedrolino, Pulcinella, Mezzetino; ook Arlecchino was een tweede zanni. Als tweede komische oude heer gold steeds de Dottore, de geleerde uit Bologna; als derde type; Capitano, de snoevende krijgsman. Dan was er het gewiekste kamermeisje Francischina, later Colombina, en ten slotte het serieuze lyrische jonge paar dat in sierlijke volzinnen hun liefde verklaarde. Naast deze centrale figuren zorgden talloze andere voor afwisseling. De belangstelling van dichters en vorsten stimuleerde de bloei van dit toneelgenre met zijn geheel eigen stijl en methoden zeer. Figuren uit de commedia dell'arte worden sedert ca. 1700 een speciaal genre in aardewerk en porselein; ook in het geschilderde porseleindecor vormen zij een regelmatig terugkomend thema.
