(Fr. Idaerderadiel) Gemeente in midden-Friesland met vooral in de jaren ’60 en ’70 sterke groei van het inwonertal.
Als watersport- en woongemeente in trek: toerisme en forensisme. Industriële ontw. in Grouw.Opp. 6892 ha, waarvan 6246 ha land.
Wapen: Van lazuur, beladen met 2 halve manen van goud, paalsgewijze ruggelings boven elkaar geplaatst. Het schild bedekt met een gouden kroon. Vlag: Wit, beladen met een rood kruis, in dier voege dat de verticale as van het kruis is aangebracht op V5 van de lengte der vlag, gemeten van de broekzijde; dat de rode lijnen beide dezelfde breedte hebben als de witte ruimte die hen scheidt, terwijl het geheel (lijnen en witte ruimte) het 3/16 deel beloopt van de lengte der vlag. Op het snijpunt en het kruis is aangebracht het wapen der gemeente, zonder kroon.
Bevolking: Na een lichte teruggang in de jaren ’50 steeg het inwonertal in de jaren ’60 en ’70 steeds sneller. Vooral Grouw, maar ook Warga, Wartena en, in de jaren 1970, Roordahuizum, profiteerden van het forensisme naar Leeuwarden. Daarbij was de aanwezigheid van een NS-halte bij Inrsum-Grouw van veel belang evenals de nieuwe weg Leeuwarden-Heerenveen. Economie Reeds vroeg was Grouw als watersportcentrum ontdekt door het toerisme. Een belangrijk deel van het bedrijfsleven in deze hoofdplaats van de gem. en omliggende plaatsen als Warga en Wartena steunt op het toerisme. De kleinere dorpen met veel landbouw, werden geconfronteerd met de structuurveranderingen en daardoor met ontvolking. Industrieën ontwikkelden zich vooral in Warga (Frico, zuivel) en Grouw (Halbertsma, houtverwerking).
In 1960 was 22,2 % van de beroepsbevolking werkzaam in de landbouw, 44,8 % in industrie en ambacht en 33 % in overige bedrijfstakken.
De verbetering van de verbindingen Heerenveen-Leeuwarden (s. 1963; z. Wegen) was gunstig voor de ontwikkeling van Grouw tot forenzendorp, evenals de aanwezigheid van een NS-halte vlak bij het dorp.
Bij uitbreiding van het toerisme ontwikkelden zich in Grouw verschillende watersportbedrijven tot kleine industrieën, met een vrij groot gezamenlijk arbeidsaanbod. Horecabedrijven e.d. profiteerden eveneens van het zich ontwikkelend toerisme. Hoewel in Wartena de ontwikkeling zich later en minder snel voltrok, heeft zich ook in deze plaats een recreatie-industrie ontwikkeld: jachtwerven, horecabedrijven. De grootste industrieën staan te Grouw en Warga: Halbertsma (hout), Frico (zuivel). De belangrijkste groei van inwonertal en welvaart heeft Idaarderadeel echter te danken aan de expulsie van Leeuwarden. Met name Grouw ontwikkelde zich tot woondorp met veel hoger en leidinggevend personeel; in Roordahuizum is in de jaren 1973-1974 een soortgelijke ontwikkeling ingezet.
Van de voorheen in verhouding belangrijke binnenvisserij is weinig overgebleven.
Politiek en kerkelijk leven Ondanks de omvangrijke migratie is het politieke beeld niet ingrijpend veranderd. Idaarderadeel is een overwegend PvdA-gemeente gebleven, al leed die partij enig verlies. De CDA verloor ook enigszins, terwijl de VVD enige winst boekte. Bij de statenverkiezingen van 1974 behaalde de FNP grote vooruitgang (13,1 %). In de gemeentelijke politiek ontstond in de jaren 1970-1974 een strijd tussen verschillende groepen Grouwster politici, die in 1974 leidde tot een breuk in de linkse fracties (PvdA, PSP, PPR). In 1954 was de raad als volgt samengesteld: 9 PvdA, 2 VDB, 1 ARP, 1 CHU.
In 1974: 8 PvdA/PPR/ PSP, 2 Gemeentebelangen, 2 VVD, 1 FNP. De met voorkeurstemmen in de raad gekomen J. Draisma werd wethouder tegen de zin van een deel van zijn (linkse) partijgenoten in en er volgde een langdurig conflict om hem in 1975 de wethouderszetel te ontnemen. De ontkerkelijking is in de jaren 19601971 ten koste gegaan van de groep NH. In 1971 was de groep „Geen kerkgenootschap” de grootste:
45,5 % (38,6 % in 1960); NH was 31,0 % (40,7 %), Gereformeerd 7,0 % (7,1 %), RK 7 % (5,8 %), overige 9 % (7,8 %). In Warga grote RK-e parochie.
Onderwijs, sport, cultuur en monumenten Idaarderadeel is belangrijk centrum voor het tweetalig onderwijs.
In Grouw verder Mavo-school. In Roordahuizum dagverblijf gehandicapten in gebouw van voorm. lagere landbouwschool. Naast water- en hengelsport worden beoefend: korfbal (Warga: Sparta), voetbal, tennis, en verschillende binnensporten, w.o. volleybal. Belangrijke watersportevenementen zijn het skütsjesilen en de wedstrijden van verschillende watersportverenigingen. Traditioneel is de Nationale Princenhoftocht.
Ondanks de sterke migratie is Idaarderadeel een bewust Fr.-talige gemeente gebleven met vooral in Grouw een groot aantal culturele activiteiten. Door o.m. onderwijzers heeft het Sint Pieterfeest daar een nieuwe functie gekregen; ook heeft de Fryske Krite een groot aantal activiteiten ontplooid. Verder in de gemeente toneel-, zang- en muziekverenigingen. In de kelder onder het gemeentehuis (Kropholler, 1940) te Grouw de Oudheidkamer. Verder St. Pieterkerk met zadeldaktoren (12e eeuw), borstbeeld van Eeltsje Halbertsma, verschillende oude woningen, in de jaren ’70 gerestaureerd.
In Wartena Herv. kerk met gebrandschilderde ramen (1780), in Roordahuizum Herv. kerk (15e eeuw, toren 1885), te Aegum alleen nog toren (16e eeuw), in Idaard Herv. kerk (1774) met toren (15e eeuw) en gebrandschilderde ramen. Molens in het Princenhof onder Eernewoude en bij Grouw. Burgemeesters s. 1954: mr. C. N. Renken, R.
Walda, K. J. Vrijling (s. 1962).
Lit.: J. P. Wiersma, In stormgetij. Leven en verzet in Idaarderadeel tijdens de bezettingsjaren 19401945 (1948).
De bestuurlijke organisatie van de gemeenten in Midden-Friesland (1971).
