In de Calvinistische traditie is de diaken ambtsdrager in de Kerk naast de ouderling en de „herder en leraar”.
Zijn taak was namens de gemeente de barmhartigheid te bedrijven. In de R.K.-e Kerk zijn diakenen aankomende priesters.
Binnen de R.K.-e Kerk is een discussie gaande om het diaken-ambt een nieuwe vulling te geven, zodat het als onderdak kan dienen voor gehuwde priesters.
In Friesland zijn 225 Hervormde diaconieën. In tegenstelling tot de Gereformeerde en Christelijk Gereformeerde diaconieën hebben de Hervormde diaconieën uit giften en legaten van de vaderen in een aantal plaatsen van Friesland bezit in onroerend goed en geld. Dat bezit loopt in sommige plaatsen in de miljoenen. In het verleden zijn deze diaconieën op de wijze van toen de pioniers geweest met hun soephuizen, weeshuizen, gasthuizen en armenzorg van een stuk sociale zorg en maatschappelijke dienstverlening.
Na de Tweede Wereldoorlog hebben ze een rol gespeeld in de oprichting van bejaardentehuizen, gezinsverzorging en maatschappelijk werk. Anderzijds is de diaconie in het verleden vaak een paternalistisch bedelingsinstituut geweest, met speciale banken in de kerk voor de armen, in dwaze kleding rondlopende wezen enz.
In de Protestantse kerken is nu een duidelijke heroriëntering wat betreft de diaconale taken aan de gang.
Uitgaande van het principe dat een diaken motor moet zijn van een diaconale gemeente, wordt er naar gestreefd dat de diaken in de Kerk en in de samenleving zich bezig houdt met barmhartigheid en gerechtigheid opdat de mens als eenling en de mensen als groep tot hun recht komen.
Dit betekent dat de diakenen een groot stuk vrijwilligerswerk ten dienste van bejaarden, zieken en gehandicapten doen of organiseren.
Dit betekent ook dat een aantal rijke Friese Hervormde diaconieën het Skewielfonds heeft opgericht om vrij gekomen diaconaal kapitaal ten dienste te stellen van investeringen in dienstverlenings- en welzijnswerk in Friesland.
Via het werelddiaconaat heeft de moderne diaconie een extra dimensie gekregen.
Het werelddiaconaat functioneert in nauwe samenwerking tussen de Prot. Kerken en de R.K. caritasorganisaties enerzijds als een soort rampenfonds en anderzijds als een instantie die hulp verleent bij diaconaal- en bij ontwikkelingswerk in de derde wereld.
De 225 Hervormde diaconieën van Friesland worden in hun werk gestimuleerd door de Provinciale Diaconale Commissie, die ook het Provinciaal Hervormd Service-centrum It Skewiel heeft opgericht als een instituut dat de betrokkenheid van Hervormden bij de opbouw van een leefbare samenleving in Friesland stimuleert.
De Gereformeerde diaconieën in Friesland worden begeleid door een deputaatschap van de Gereformeerde Kerken van Friesland. Hun service-instituut heet It Sintrum.
Het R.K. service-instituut is Solidair Friesland, terwijl wat in Prot. kring diaconaat heet, binnen de R.K. kerk o.a. gedaan wordt door plaatselijke caritasbesturen.
Ds. Y. Schaaf
