Dankzij particulier initiatief werd in 1839 de spoorlijn Amsterdam-Haarlem geopend. Het spoorwegnet groeide in de jaren daarna niet zo snel, zodat de Nederlandse overheid hierin een taak zag.
Bij wetsbesluit van 18 augustus 1860 werd de aanleg van spoorwegen door de Staat geregeld. In dit kader werden de spoorlijnen Harlingen-Leeuwarden-Groningen-Nieuweschans (Pruissische Grens) en Meppel-Groningen aangelegd. In 1866 werd het baanvak Leeuwarden-Groningen geopend, in 1868 Groningen-Nieuweschans, in 1870 Meppel-Groningen en in 1876 Nieuweschans-Pruissische Grens. Om het openleggen van het platteland te bevorderen werden ook lokaalspoorwegen aangelegd, zoals Groningen-Delfzijl (1884), Sauwerd-Roodeschool (1893), Assen-Stadskanaal en Coevorden-Stadskanaal (1905), Zuidbroek-Delfzijl en Zuidbroek-Stadskanaal (1910), Winsum-Zoutkamp (1922), Stadskanaal-Ter Apel-Rijksgrens (STAR) (1924) en Groningen-Slochteren-Delfzijl (Woldjerspoor) (1929). Vooral de later aangelegde lokaalspoorlijnen konden niet aan de verwachtingen voldoen en werden onder invloed van de crisis tussen 1934 en 1938 weer gesloten. Het lijntje met de kortste periode van spoorverkeer was wel Ter Apel-Rijksgrens, dat al in 1926 - twee jaar na de opening - weer gesloten werd.
Enkele spoorlijnen werden tijdens WOII heropend voor het personenvervoer, maar na 1946 definitief gesloten en gedeeltelijk afgebroken. In 1952 werd de spoorlijn Groningen-Meppel-Zwolle geëlektrificeerd. Op de overige spoorlijnen vanuit Groningen, die voor het passagiersvervoer gebruikt werden, kwamen dieseltreinen te rijden: naar Leeuwarden, Roodeschool, Delfzijl en Nieuweschans. De lijn Zuidbroek-Veendam-Stadskanaal-Musselkanaal is bewaard gebleven en wordt gedeeltelijk voor het intensieve goederenvervoer naar Veendam gebruikt. Vanaf Veendam tot Musselkanaal dient het als museumspoorlijn voor de Stichting Stadskanaal Rail. Verder is er nog goederenvervoer naar de Eemshaven, Roodeschool, Delfzijl en Groningen.De laatste jaren stoot de overheid taken af in het kader van privatisering. Hierdoor is het regionale spoorvervoer in het Noorden (met uitzondering van de lijn Groningen-Zwolle) uitbesteed aan NoordNet, een samenwerkingsverband van de NS en het streekvervoerbedrijf ARRIVA.
[Timmer]
Lit.: J.H. Jonckers Nieboer, Geschiedenis der Nederlandsche Spoorwegen 1832-1938 (Rotterdam 1989; heruitg. van Haarlem 1907).
