dat toegang verleent tot het wetenschappelijk onderwijs, legt men af aan een school voor voorbereidend wetenschappelijk onderwijs, te weten het gymnasium of atheneum. Het bestaat uit een schriftelijk en mondeling gedeelte. De schriftelijke opgaven zijn landelijk gelijk, het mondeling gedeelte wordt afgenomen door de eigen docenten van de school, onder toezicht van rijksgecommitteerden.
Het „staatsexamen” legt men voor een staatscommissie buiten schoolverband af. Eindexamen van een HAVO-school geeft recht tot het volgen van hogere beroepsopleidingen.
