XYZ van Amsterdam

J. Kruizinga, Gerrit Vermeer (2002)

Gepubliceerd op 22-06-2018

Sloterdijk

betekenis & definitie

Sloterdijk - Dit ooit kleine dorp aan de spoorweg A.-Haarlem, sinds 1921 onderdeel van A., is gebouwd langs de eeuwenoude Spaarndammerdijk*, en wel in een bocht daarvan, een overblijfsel van een dijkdoorbraak in de 15de eeuw. Sloterdijk had een eigen kerkje, gebouwd in 1479, dat in 1572 door de geuzen werd verwoest, toen zij een aanslag op A. beproefden. Er kwam in 1664 een nieuw kerkje. Eenmaal stond hier de waag voor boter en kaas voor de ambachtsheerlijkheid Sloten*, reeds ingesteld door Philips van Bourgondië in 1465. De waag was gelegen aan de hoge IJdijk bij de sloot of slochter in het IJ.

In de 16de eeuw slibde de sloot dicht en konden de schepen met boter en kaas de waag niet meer bereiken. In 1697 werd van Sloterdijk naar A. een weggetje aangelegd, het Kerkpad. Dat zou later vermaard worden als Slatuinenpad (zie: Slatuinen). In de jaren tachtig van de 19de eeuw hadden de bewoners van Sloterdijk nog steeds geen mogelijkheid per trein A. te bereiken. In 1882 werd een stoomtramlijn geopend, die wegens te hoge kosten in 1888 overging op paardentractie. A. nam in 1905 dit paardentramlijntje over en gaf de lijn het administratieve nummer 12. De eerste elektrische lijn 12 tussen Sloterdijk en Nassauplein werd geëxploiteerd van 1916 tot 1922. Op 28 mei 1922 werd deze lijn gecombineerd met lijn 18 (Mariniersplein- Sloterdijk). Van de 18de-eeuwse buitenhuisjes met koepeltjes, die aan het oude dorpje Sloterdijk een eigen bekoring gaven, is niets meer over. In febr. 1955 begonnen de slopers met de afbraak van een gedeelte van het oude dorp Sloterdijk, o.a. 56 woonhuizen, ten behoeve van de bouw van een station en van de aanleg van een aansluitingsweg naar de Coentunnel*.

In okt. 1955 werd de eerste paal voor het station geslagen. Het beton voor het perron werd op 25 jan. 1956 gestort en op zondagmorgen 3 juni 1956 stopte de eerste trein aan de nieuwe halte. De officiële opening had plaats op 13 aug. 1956. Het verschijnen van het station betekende het verdwijnen van een belangrijk deel van de bebouwde kom van het dorp. Bij de verbreding van de bestaande overweg in 1957 verdwenen ook het oude raadhuis en de bebouwing aan de westzijde van de Velserweg. Het stationsplein kreeg de naam Molenwerf. In 1993 dreigde Sloterdijk weer iets van zijn schaarse bebouwing kwijt te raken. Het ging om vijf huizen aan de Velserweg, vlak over de trambaan, en twee naast het hoekpand Velserweg- Spaarndammerdijk. Werkgroep Sloterdijk van het wijkopbouworgaan Bos en Lommer begon een reddingsactie.

Het nieuwste station Sloterdijk is sinds 1994 een zeer belangrijk spoorwegknooppunt, omdat zowel de metroverbinding vanuit Gein langs station Duivendrecht, de RAI en het World Trade Center, als de doorgaande treinroutes naar Haarlem, Zaandam en Schiphol, Hoofddorp en Leiden elkaar in het station ontmoeten. In 1983 was het station geopend met het in bedrijf stellen van de nieuwe Hemlijn*. Zolang de spoordijk naar Haarlem niet was verlegd, bleef naast het nieuwe station Sloterdijk-Noord tot 1986 ook het oude station Sloterdijk als "Sloterdijk-Zuid" in gebruik. Het station geldt als een hoogtepunt in de stationsbouw, dat later op veel plaatsen in Nederland nagevolgd is. Licht, lucht en primaire kleuren kenmerken het uiterlijk. Primaire vormen bepalen het constructieve element. Een vierkante doos van staal en glas wordt doorboord door twee ronde railstunnels, eveneens van staal en glas. Het gebied rond het station werd bestemd voor o.a. telematica-bedrijven.

LIT. J.L.J. Meiners, Alle Amsterdamse stations sinds 1839, O.A. 1986, 158; Peter-Paul de Baar, Sloterdijk: westeinde van de IJ-as, O.A. 1991, 108.