XYZ van Amsterdam

J. Kruizinga, Gerrit Vermeer (2002)

Gepubliceerd op 22-06-2018

Magazijn der Marine

betekenis & definitie

Magazijn der Marine - Het Magazijn de Marine op Kattenburg heette vroeger 's Lands Zeemagazijn. Dit forse, vierkante bouwwerk met zijn door de uitspringende middenpartijen imposante gevel, was een der bouwwerken die in de 17de eeuw de welvaart en de drukte op de drie eilanden Kattenburg*, Wittenburg* en Oostenburg* hebben doen ontstaan. De Admiraliteit*, in 1597 ook te A. gevestigd, nadat Hoorn, Rotterdam en Veere voor waren gegaan, had tot taak, kusten, stromen en havens te bewaken, de handel met konvooien van oorlogsbodems te beschermen en op te treden tegen de in die dagen zo krachtig ontwikkelde zeeroverij. Oorspronkelijk kreeg de Admiraliteit toestemming tot het stichten van een werf met magazijn op Uilenburg*, maar bij de uitbreidingen van de stad in het begin der 17de eeuw kwam dat complex te ver van het IJ te liggen. In 1655 verleende de vroedschap* aan de Admiraliteit een werf op Kattenburg, waar een jaar later, na de zo ongelukkig afgelopen zeeoorlog met Engeland, toen er allerwegen in het land op versterking van de vloot werd aangedrongen, het door Daniël Stalpaert* ontworpen Zeemagazijn verrees.

In het fronton aan het Kattenburgerplein bevindt zich een fors beeldhouwwerk, " 's Lands Zeebewind", te midden van zeegoden en oorlogstuig. Aan de overzijde zijn Neptunus en Aphrodite gebeeldhouwd temidden van allegorische figuren. Dit beeldhouwwerk is van Quellijn*, althans door hem ontworpen. Toen het gebouw gereed was, schilderde Ferdinand Bol* er een stuk voor, voorstellende een aanzienlijke vrouw die de bevelstaf aan een zeeoverste reikt. Vondel* maakte hier een gedicht bij. Een enorme drukte moet hier in de Gouden Eeuw geheerst hebben. Praktisch de gehele westkant van Kattenburg was in gebruik bij de Admiraliteit. Schip na schip liep er van de werf (ook de oude timmerwerf van Rapenburg was hierheen overgebracht) en herhaalde malen was uitbreiding nodig. In 1791 trof de gebouwen een grote ramp. Door een felle brand werd alles vernield, maar het grote arsenaal is in vrijwel eendere vorm daarna weer opgetrokken.

Zelfs een tweede magazijn is nog gebouwd, later in gebruik geweest als kazerne voor de mariniers, nog later afgebroken ten behoeve van een nieuwe marinierskazerne. In 1795 werd de Admiraliteit opgeheven. Het gehele complex bleef voortbestaan als Rijksmarinewerf. In 1915 is de werf echter opgeheven, nadat drie jaar tevoren het laatste schip van oorlog van stapel was gelopen. Het grote marinemagazijn werd als opslagplaats voor de marine gebruikt. In verband met de bouw van de IJ-tunnel* moest een gedeelte van het marine- etablissement worden opgeofferd. Vice-admiraal A.H.J. van der Schatte Olivier sloeg op 27 juni 1962 de eerste paal voor de nieuwe huisvesting- en onderwijsgebouwen in aanwezigheid van burgemeester Van Hall*. Op 2 juli 1978 viel de laatste toren van het oude gebouw in puin. De Rijksgebouwendienst voltooide de eerste fase van de herbouw en modernisering. De tweede en derde bouwfasen strekten zich uit tot het jaar 2000 (zie ook: Marinekazerne).

LIT. W.F.H. Oldewelt, 's Lands Zeemagazijn op Kattenburg, Alg. Handelsblad 19 juni 1940; dr L. Jansen, Het Marine-etablissement te Amsterdam, O.A. 1964, 66; J.H. Kruizinga, Adieu Kattenburg, 1966; id., De Oostelijke eilanden van Amsterdam in oude ansichten, 1985.