XYZ van Amsterdam

J. Kruizinga, Gerrit Vermeer (2002)

Gepubliceerd op 22-06-2018

Kaartenmakers

betekenis & definitie

Kaartenmakers - In de 14de tot en met de 16de eeuw stonden de Spanjaarden en Italianen bekend als de beste kaartenmakers van Europa. Maar in 1569 vervaardigde Gerhard Kremer (1512-1594) uit Rupelmonde, die zich Mercator noemde, een wereldkaart die de aandacht trok. Hij voerde de cilinderprojectie in op zijn zeekaarten, waarop de te volgen koers door een rechte lijn uitgezet kon worden. Deze projectie werd naar hem genoemd. Mercator leverde in de cartografie een bijdrage tot de roemrijke ontwikkeling van A.

De A'damse cartograaf Jodocus Hondius kocht in 1604 uit de nalatenschap van Mercator de koperen platen van diens Atlas, die hij herdrukte en vermeerderde. Zijn opvolger en schoonzoon Johannes Janssonius (die eigenlijk Jan Janszoon Brouwer of Pascaert heette) vestigde zich "In de Pascaert Op 't Water" (Damrak). Met Henrick Hondius, die sinds 1630 aan de Dam in het huis "De Valck" boekverkoper was, gaf Janssonius van 1633 tot 1638 atlassen uit, die het werk van Mercator en Jodocus Hondius ten grondslag hadden. Ook richtte hij zeven buitenlandse filialen op en hij werd zelfs tot "typographus" van koningin Christina van Zweden benoemd. Een geduchte concurrent was Willem Janszoon Blaeu* (1571-1638), wis- en natuurkundige en boekverkoper in A. Hij vervaardigde in 1599 zijn eerste aardglobe en in 1603 een hemelglobe. In 1615 gaf hij een wereldkaart van twee en een halve meter uit.

Zijn beroemdste werk was de grote wereldatlas. Na zijn dood verhuisden zijn zoons en opvolgers Joan en Cornelis uit het huis aan de Bloemgracht "Naest de Cleerbesem" (links) naar een perceel achter de Nieuwe Kerk, dat nu nog Blaeu Erf* heet. In 1672 verbrandde de hele drukkerij. De jonge generatie trachtte het bedrijf nog voort te zetten, maar het bereikte nooit meer de eenzame hoogte als tevoren. In 1975 organiseerden uitgeverij Elsevier* en de Universiteitsbibliotheek* een tentoonstelling in het Elseviergebouw (Jan van Galenstraat), die gewijd was aan A'damse kaartenmakers en hun werk. Alle bekende kaartenmakers, zoals Allard, Bilhamer*, Blaeu, Hondius, Visscher*, Schenk en De Wit, waren daar vertegenwoordigd.

LIT. Michiel Wagenaar e.a., Amsterdam in kaarten, 1987; Lodewijk Wagenaar, Sextanten, jacobsstaven en kompassen, O.A. 1990, 212; Mark Hameleers, Zeventien kaartboeken in restauratie, O.A. 1992, 214.