XYZ van Amsterdam

J. Kruizinga, Gerrit Vermeer (2002)

Gepubliceerd op 22-06-2018

Jachthavens

betekenis & definitie

Jachthavens - Van oudsher heeft de liefde voor het water de A'dammers in het bloed gezeten en het is dan ook niet verwonderlijk dat hier al vrij vroeg door de kooplieden plezierjachten gebruikt werden. Juist omdat de A'damse kooplieden in de 17de eeuw zulke vaak fabelachtig rijke lieden werden, was het mogelijk dat zij zich plezierjachten lieten bouwen van een grootte en staatsie die elders alleen een vorst zich kon veroorloven. De boeiers, soms overdekt, waren al aan het eind van de 17de eeuw populair onder welgestelde Amsterdammers. Andere boten waren de zogenaamde speeljachten en trek- of zeiljachten. De oudste jachthaven van de stad dateert uit 1625.

Bij de aanleg van het Bickerseiland* werd zij al geprojecteerd, een haven van 300 voet lang. Deze werd spoedig te klein en reeds op de kaart van Berckenrode* van 1625 ligt een nieuwe jachthaven achter de Oude Stadsherberg*. Ook was er toen al een jachthaven, zij het een kleine, in de Amstel bij de Blauwbrug*. De laatste werd in 1638 verplaatst en kwam ongeveer daar, waar thans de Nieuwe Herengracht in de Amstel* mondt. Voorts was er een derde jachthaven bij Kattenburg*. Zij heeft tot 1858 bestaan en bood steeds aan een groot aantal schepen ligplaats. Boven de toegang stond te lezen: "Hier toonen de Amstelaers, zeebouwers uit der aert, Dat de een zoo wel uit lust, als de aer uit liefde vaart". Ook de Amstel kreeg weer een nieuwe jachthaven, in 1718, voor en onder de bogen van de Hogesluis* (toen de Amstelbrug genoemd). Vooral toen in 1848 de Roeivereniging "De Hoop"* werd opgericht, waarvan de boten in deze Amstel-jachthaven kwamen te liggen, won die haven aan belangrijkheid. Ook de Roeivereniging "De Amstel"* (1877) ontstond hier.

Later, bij de uitbreiding van de stad, verhuisden de schuitenhuizen naar de Omval*. Thans zijn er aan de Amstel verscheidene jachthaventjes, waaronder een grote bij de v.m. Zuidergasfabriek* aan de Ouderkerkerdijk. Ook in het IJ is met betrekking tot de ligplaats van de jachten in de loop van de eeuwen heel wat veranderd. De z.g. Oude Jachthaven bij de Oude Stadsherberg werd in 1780 verplaatst, omdat zij begon dicht te slibben. In deze haven lagen in dat jaar nog vijftig jachten. Eigenaren hadden het recht bij hun ligplaats een "speelhuisje", een soort koepeltje, te zetten. In 1825 kregen de jachten ligplaats bij de Nieuwe Stadsherberg*. Maar toen het Centraal Station* gebouwd moest worden, moesten daarvoor niet alleen die herberg, maar ook de jachthavens verdwijnen.

In die tijd was trouwens de grote bloei van de zeilsport in de stad verdwenen. Op een tekening van de jachthaven van 1871 door Eickelberg komen nog slechts drie kleine schepen voor. In 1873 werden de laatste resten van de haven, met de speelhuisjes of wat daarvan over was, gesloopt. De eigenaars van de kleinere schepen trokken naar de Amstel. Voor de grote jachten was deze echter niet geschikt. Toen dan ook in 1885 de Zeilvereniging "Het IJ"* werd opgericht, was een van de eerste verlangens van de leden, een nieuwe jachthaven aan de IJ-kant te bouwen. En inderdaad kwam het er al gauw van. Aan de Westerdoksdijk kwam de nieuwe jachthaven. Toen werd ook de vlag voor de nieuwe vereniging "Het IJ" gekozen, nl. een rode vlag met witte ruit, waarin een blauwe IJ. Door het werk van de vereniging en door de nieuwe jachthaven nam de belangstelling voor het zeilen, die zolang gesluimerd had, in vrij korte tijd sterk toe, zodat reeds in 1888 geklaagd werd over gebrek aan ligplaatsen in de haven.

Voor de vereniging was dat voordelig, want een volle haven betekende een gezonde exploitatie. In 1901 was de gehele schuldenlast, aangegaan tot stichting van de jachthaven, afgelost. Door plannen van de stedelijke overheid in het havengebied moest de jachthaven in 1919 ontruimd worden. In de stad zijn nog een vijftal jachthavens overgebleven. In hartje stad ligt de oudste jachthaven, Irene, aan de Nassaukade. Aan de Marnixkade bevindt zich jachthaven Jonas. Ook aan de Nassaukade is jachthaven Staverno te vinden. Buiten het centrum zijn nog jachthavens bij het Hilton- en Apollohotel (zie ook: Admiraalzeilen).