Haarlemmerpoort - De Haarlemmerpoort, op het Haarlemmerplein*, is de vijfde stadspoort die in de loop van de eeuwen aan de Haarlemse kant heeft gestaan. Zij wordt ook wel de Willemspoort genoemd, omdat koning Willem II op 27 nov. 1840 door deze poort de stad inreed. Aan het einde van de Nieuwendijk, bij de Martelaarsgracht, stond de oudste, de Nieuwendijker- of Windmolenpoort. Zij was er in 1418; in 1506 werd zij afgebroken. De tweede, een massief stenen bouwwerk met zes torens over het water heen gebouwd, is aan het begin van het Singel gezet en was door de na 1480 gebouwde stadsmuur* met de Haringpakkers-* of Heilige Kruistoren verbonden.
In verband met de uitbreiding* van de stad in 1593 werd om de toenmalige stadsgracht, de tegenwoordige Herengracht, een aarden wal gelegd met daarin houten poorten. De nieuwe, dus derde, Haarlemmerpoort kwam te liggen waar nu de Herenmarkt is bij de Brouwersgracht. Deze poort had twee ophaalbruggen en een hamei, een soort voorpoort. In 1612 is zij gesloopt. De mooiste Haarlemmerpoort, de vierde, werd in 1615 in verband met weer een stadsuitbreiding gebouwd door Hendrick de Keyser* op de plaats van de tegenwoordige. Het moet een prachtig bouwwerk zijn geweest met een gevel van witte zandsteen aan de stadszijde. De doorgang had een bocht. In 1837 was die poort echter zo bouwvallig geworden dat zij afgebroken werd. Een jaar later besloot de raad de huidige, in klassieke stijl gebouwde poort te doen zetten. Het gebouw, ontworpen door architect C.
Alewijn, was niet geschikt voor de verdediging, maar uitsluitend om het innen van belastingen te vergemakkelijken. In 1889 werd het in 1840 gereedgekomen gebouw met afbraak bedreigd. Die plannen gingen echter niet door en in 1900 werd de poort zelfs gerestaureerd. Nieuwe afbraakplannen dreigden in 1966, toen een nieuwe radiaalweg langs de spoorlijn naar Haarlem zou worden aangelegd. Hiertegen kwamen oudheidkundige verenigingen in het geweer. Men besloot toen de poort, die tal van gebreken vertoonde, opnieuw te restaureren. Er werd ƒ 68.000 uitgetrokken en in de tussentijd mocht de buurt gebruikmaken van een van de ruimten van de poort. De kunstenares Jenny Hazenberg werkte er met veel plezier.
De restauratie van de romp van het gebouw stond onder toezicht van hoofdopzichter A. Schellevis van Openbare Werken*, over de herinrichting waakte de Gemeentelijke Dienst Volkshuisvesting*, in samenwerking met het architectenbureau H.W. Hubers-M.A. de Boer en aannemer W.M.T. Thijssen. De restaurator van antiek en monumenten Theo Top vervaardigde aan weerszijden van de klok boven de kroonlijst aan de oostzijde nieuw houtsnijwerk. Veranderde aan het exterieur heel weinig, het interieur onderging een aantal wijzigingen. Zo vond een aantal hat-eenheden er huisvesting. 17
LIT. Mr J.H. van den Hoek Ostende, Weer een monument bedreigd of een monument weer bedreigd, M.A. mrt 1965, 49; J.A. Groen jr, Raakt Amsterdam zijn Willemspoort kwijt?, O.A. 1965, 137; R. Roos, Terug van weggeweest, O.A. 1983, 21; Jaap Kamerling, Wonen in gerestaureerde Willemspoort, Heemschut okt. 1985, 197; Dick van der Horst, Woonbestemming voor gerestaureerde Willemspoort, O.A. 1986, 86; Gerrit Vermeer en Ben Rebel, d'Ailly's Historische Gids van Amsterdam, 1992, 365; Meindert Stokroos, "Een akelig ding", de lotgevallen van de Willemspoort in Amsterdam het beschouwen waard, 1993; O. Lemmens, Wandelgids Haarlemmerbuurt & Westelijke Eilanden, 1998.
