De rechtstoestand , welke tusschen gehuwden bestaat, wanneer de verplichting tot samenwoning is opgeheven. Zij is een middel om, met behoud van het huwelijk, een einde te maken aan den plicht tot samenwoning.
Deze scheiding kan worden aangevraagd door elk der beide echtgenooten op grond van de gevallen, welke grond tot echtscheiding opleveren, maar ook zonder opgaaf van redenen, indien het huwelijk reeds meer dan twee jaar bestaat, mits beide echtgenooten te samen het verzoek doen. Alvorens de aanvraag te doen, moeten dan de voorwaarden der scheiding voor een notaris zijn geregeld, zoowel ten opzichte van de echtgenooten, als ten opzichte der kinderen. De rechtbank moet die voorwaarden bekrachtigen. De echtgenooten moeten voor den rechtbank verschijnen, „om hun vertoogen te doen”. Na zes maanden zullen zij die vertoogen moeten herhalen. Is in dien tijd de verzoening niet tot stand gekomen, dan moet de rechtbank, na verhoor der bloedverwanten, na zes maanden uitspraak doen.
Het huwelijk is dan niet ontbonden, maar wel heeft scheiding van goederen plaats en deeling der gemeenschap. De scheiding gaat niet door, indien de echtgenooten zich verzoenen, hetgeen, evenals de scheiding, openlijk bekend gemaakt wordt.Behalve op de gronden, welke tevens gronden voor echtscheiding zijn, kan de scheiding van tafel en bed worden aangevraagd op grond van buitensporigheden, mishandeling en grove beleediging. Na vijf jaren van tafel en bed te zijn gescheiden, kunnen de echtgenooten samen ontbinding van het huwelijk vragen zonder gronden te noemen. Ten onrechte meent men vaak, dat na verloop van dien tijd het huwelijk van zelf zou ontbonden zijn. Wel kan elk der partijen de ander in rechten oproepen en echtscheiding eischen, maar als de tegenpartij niet antwoordt of zich verzet, dan wordt de eisch afgewezen. Evenals bij echtscheiding, kan de vrouw uitkeering voor onderhoud vorderen gedurende den tijd van het geding. Is die vordering toegewezen en betaalt de man niet, dan kan beslag gelegd worden op diens vaste goed.
Onder buitensporigheden in den zin der wet, is misbruik van sterken drank niet altijd begrepen, daar vereischt wordt, dat redelijkerwijs de samenleving met den echtgenoot onhoudbaar geacht moet worden, hetgeen misbruik van sterken drank niet altijd insluit (Arrest v. d. Hoogen Raad van 24 Juni 1933). Dwang tot onmatigen geslachtsomgang wordt als buitensporigheid beschouwd.
De R. K. Kerk berust in de scheiding van tafel en bed, indien de bisschop daartoe machtiging heeft verleend. Volkomen scheiding en een nieuw huwelijk verbiedt de Kerk, daar zij het huwelijk als een sacrament beschouwt. (,,Wat God vereent, zal de mensch niet scheiden.”)
Juist door deze leerstelling is de Scheiding van tafel en bed in de Wet gekomen.
