Nee, het woord valsevlagoperatie gaat niet rechtstreeks terug op de piraterij - zoals je vaak hoort en leest. Wel hebben de Russen wat dit betreft een lange traditie.
In april 2022 voegde de online editie van de Dikke Van Dale deze twee woorden toe: falseflagoperatie en valsevlagoperatie. Ze betekenen vanzelfsprekend hetzelfde, namelijk ‘vijandige handeling die een van de strijdende partijen zelf uitvoert maar aan de andere partij toeschrijft, met name om een casus belli te creëren’.
Vorige week zagen we zo’n valsevlagoperatie in Rusland. Althans: de meeste deskundigen gaan ervan uit dat de droneaanval op het Kremlin door de Russen zelf in scène is gezet. Ditmaal niet als aanleiding om een oorlog te beginnen, maar om de wreedheden nog verder op te voeren – bijvoorbeeld als excuus om waar ook ter wereld een aanslag te kunnen plegen op de Oekraïense president Zelensky.
Valsevlagoperatie is een betrekkelijk nieuw woord. In kranten en tijdschriften vinden we het sinds 2013. Bij mijn weten is het voor het eerst gebruikt door het Vlaamse tijdschrift Knack: ‘In het spiegelpaleis van geheime diensten is zo’n valsevlagoperatie niet uitzonderlijk.’ In dat stuk wordt beschreven hoe de Stasi, het Ministerie voor Staatsveiligheid in de voormalige DDR, trachtte een Belgische student te rekruteren.
De herkomst van het woord valsevlagoperatie laat zich makkelijk raden: we leenden het uit het Engels, vandaar ook de spellingvariant falseflagoperatie. Maar waarom en sinds wanneer maakte die false flag opgang in het Engels?
Piratenvlag
Een verklaring die je geregeld hoort en leest heeft te maken met de piraterij. Piratenschip wil ander schip overvallen. Om dichtbij de beoogde buit te komen, wordt een valse vlag in de mast gehangen. Bijvoorbeeld een Engelse vlag om een Engels schip te benaderen. Pas op het laatste moment, als de piraten zich al met touwen aan boord van het andere schip kunnen slingeren, hijsen zij hun echte vlag: de doodskop, al dan niet met ooglapje en wapen in de mond. En natuurlijk met die gekruiste botten.
Mooi verhaal en vaak te zien geweest in Hollywoodfilms, deze piratenscène, maar zo is de woordcombinatie false flag niet ontstaan.
Volgens de Oxford English Dictionary (OED), het meest gezaghebbende Engelse woordenboek, wordt false flag sinds de tweede helft van de zestiende eeuw gebruikt. De oudste betekenis is: een opzettelijke verkeerde voorstelling van zaken. In de vroegste bewijsplaats, die dateert van 1569, is sprake van ‘a false flagge of religion’.
Geen piratenvlag dus, maar liegen over je godsdienst.
Toch komt die vlag niet helemaal uit het niets, want de tweede betekenis in de OED luidt: een vlag die wordt gebruikt om bijvoorbeeld de nationaliteit van een schip te vermommen. De voorbeelden dateren echter uit de negentiende en twintigste eeuw. Die sluiten dus zeker niet aan bij de doodskopbeelden uit Hollywood.
Vakjargon
De woordcombinatie false flag operation dateert pas uit de tweede helft van de twintigste eeuw. Het oudste voorbeeld in de OED is van 1982. Het kan geen toeval zijn dat het hier gaat om een Russische kwestie. Het Amerikaanse congres debatteerde indertijd over de toename, van Russische zijde, van ‘what the experts call false flag operations’. What the experts call is een belangrijke toevoeging: kennelijk gaat het hier dus om vakjargon, taal uit de wereld van de veiligheidsdiensten.
Wat betreft het toepassen van dergelijke valsevlagoperaties heeft Rusland een lange en bloedige traditie. Denk aan de bomaanslagen in 1999, onder meer in Moskou; bomaanslagen die een nieuwe Russische aanval op Tsjetsjenië moesten rechtvaardigen.
Rusland heeft in deze context nog een andere reputatie: namelijk dat dergelijke valsevlagoperaties vaak met grote nonchalance worden uitgevoerd. Zo werden in 1999 soldaten van de Russische Federale Veiligheidsdienst FSB betrapt bij het planten van bommen in een flatgebouw met Russische burgers. De FSB’ers beweerden dat het om een oefening ging. Zij werden later vrijgelaten op het bevel van Moskou.
Ook de recente droneaanval op het Kremlin maakt volgens experts een knullige indruk. Kennelijk maakt dat de Russen niet uit. Een valse vlag moet hangen. Hoe hij erbij hangt, doet er klaarblijkelijk minder toe. Als je ’m maar kunt gebruiken om te misleiden. Door bijvoorbeeld te zeggen, zoals Poetin zojuist deed: ‘Opnieuw is er een oorlog begonnen tegen ons moederland.’