Transactioneel

betekenis & definitie

Nooit eerder heb ik het gebruik van een bepaald woord zo snel zien toenemen als nu. Om welk woord het gaat, laat zich makkelijk raden, want je hoort en leest het momenteel vele keren per dag. Inderdaad: transactioneel. De automatische spellingcorrector van Word kent het nog niet, maar dat kan – gezien die hoge frequentie – niet lang meer duren.

De bron voor deze gebruikerspiek kan niemand zijn ontgaan: Donald Trump, president van de VS. Als voormalig vastgoedondernemer is hij van mening dat politiek beleid voeren hetzelfde is als een deal sluiten. Voor wat, hoort wat – je moet er altijd zelf beter van worden. En dat per omgaande. Dus hoezo zou je geld geven aan de World Health Organization? Dat levert niks op, toch? Ja, op de langere termijn zou dit bijvoorbeeld een nieuwe pandemie kunnen voorkomen, maar dan moet je verder kunnen kijken dan je neus lang is. Geld voor USAID? Krijg je niet meteen iets voor terug. Nou ja, de lijst is eindeloos.

Compromissen
Terug naar het woord transactioneel. De Dikke Van Dale kent het pas sinds 2021. De definitie luidt er: ‘Berustend op, tot stand komend door onderhandeling, gebruik makend van compromissen’.

Waarom die compromissen hier zijn toegevoegd is mij niet duidelijk: volgens mij kun je via onderhandelen ook tot een transactie komen zonder water bij de wijn te doen. Gewoon een eerlijke transactie, waar beide partijen beter van worden. Of je kunt proberen de tegenpartij een oneerlijke transactie door de strot te duwen – zie de ontwikkelingen van het afgelopen weekend.

Een betere definitie vond ik bij ENSIE: ‘Transactioneel verwijst naar iets dat gebaseerd is op ruil of uitwisseling, zoals goederen, diensten of informatie.’

Is transactioneel een nieuw woord?
Van Dale voegde het woord transactioneel pas toe in 2021, maar wil dat zeggen dat het een relatief nieuw woord is? Een neologisme?

Nee, het is gewoon pas laat in dit naslagwerk opgenomen. Net als in ENSIE trouwens, dat het sinds 2015 kent als een begrip uit de psychologie. In feite is het veel en veel ouder.

Wij leenden transactioneel uit het Frans. In die taal dateert de vroegste vindplaats van 1823. In Nederlandse kranten vinden we dit leenwoord sinds 1832, aanvankelijk vooral in berichten over België en Frankrijk. Zo meldde de Bredasche Courant in 1832, over het Belgische parlement: ‘De heer Fallon bragt een lang rapport uit, strekkende, dat het daartoe te openen crediet transactioneel zou dienen.’

Vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw wordt het in de Tweede Kamer gebruikt. Zo lezen we in Kamerstukken uit 1858: ‘Over het transactioneel quantum is lang en breedvoerig beraadslaagd.’

Handelsdeals
Dat dit woord ook al vroeg werd gebezigd met betrekking tot handelsdeals, blijkt uit een bericht uit 1862 in het Dagblad van Zuidholland en ’s Gravenhage: ‘Het gewigtige feit van den dag is de ontvangst van eene telegrafische depêche uit Parijs, waarbij Frankrijk toestemt in de transactionele voorstellen, dezerzijds in de zaak van het handels-tractaat gedaan.’

Opmerkelijk is dat het Engels dit Franse leenwoord pas relatief laat overnam. Volgens de Oxford English Dictionary dateert de vroegste vindplaats uit 1858. Iemand schreef toen: ‘A relation wholly transactional.’

Daarmee zijn we – met een grote sprong – terug in het Witte Huis, bij een man die niet schijnt te begrijpen dat deals die op de korte termijn voordelig lijken, op de lange termijn buitengewoon nadelig en schadelijk kunnen zijn. En kennelijk geldt dit ook voor de kliek om hem heen.