Het woord prijsplafond, een telg uit de stam van plafond-woorden, is minder saai dan je zou denken, stelt Ewoud Sanders in deze eerste aflevering van WoordHoek bij ENSIE.
Nog maar weinig mensen zullen het in de praktijk hebben gemerkt, maar sinds een paar dagen hebben we een prijsplafond. Voor alle huishoudens en andere kleinverbruikers geldt nu een maximumprijs voor gas en elektra.
De politieke voorgeschiedenis zal bekend zijn, want die is uitgebreid in het nieuws geweest en kwam ook in menig jaaroverzicht ter sprake. De totstandkoming was een politieke thriller: zelfs een paar uur voordat koning Willem-Alexander de troonrede uitsprak, werd er nog over het prijsplafond onderhandeld. De zin “Het kabinet werkt aan een prijsplafond voor energie, zodat mensen hun energierekening kunnen blijven betalen” werd op het allerlaatste moment nog aan de troonrede toegevoegd.
Veekoekenprijsplafond
Vanzelfsprekend heeft prijsplafond ook een taalkundige voorgeschiedenis. Het is een beetje een saai woord, een telg uit de stam van plafond-woorden.
De Dikke Van Dale vermeldt uit die familie onder meer emissieplafond (sinds 2007), schuldenplafond (sinds 2012), belplafond (sinds 2014) en energieplafond (sinds 2022). De betekenis van plafond is hier vanzelfsprekend ‘limiet’, wat belplafond – nooit in het wild gehoord trouwens – een ander woord maakt voor ‘bellimiet’.
Ook prijsplafond staat in de Dikke Van Dale: het toelatingsjaar staat er niet bij. Het blijkt ouder dan ik dacht. In de krantendatabank Delpher duikt het al op in 1935. De Provinciale Overijsselsche en Zwolsche Courant maakte toen melding van het invoeren van een binnenlands “prijsplafond voor veekoeken”.
Of dit veekoekenprijsplafond goed heeft gewerkt, is mij niet bekend. Zeker is dat het woord prijsplafond niet meteen grote opgang maakte, want de volgende vindplaats dateert pas van 1941, in een bericht over politieke toestanden in de VS. In de senaat had iemand voorgesteld een algemeen maximumniveau voor prijzen, lonen en belastingen in te voeren. Je hoeft niet veel verstand van de Amerikaanse geschiedenis te hebben om te weten dat dit een kansloos voorstel was.
Pornoplafond
Vrijwel alle Nederlandse literatoren hebben de verleiding weten te weerstaan om het woord prijsplafond te gebruiken. Een van de weinige uitzonderingen is Godfried Bomans (1930-1971). Bomans was een grote fan van de Britse auteur Charles Dickens. In een van zijn stukken over Dickens merkt Bomans op dat je gedurende de 19de eeuw als Britse schrijver al snel werd geweerd uit openbare bibliotheken. Wie een zinnetje schreef dat een blos op de wangen van een jongeling kon brengen, kwam op een zwarte lijst. Bomans: “Deze vorm van censuur was natuurlijk machteloos tegen pornografie – de schrijvers hiervan hadden met geen prijsplafond rekening te houden – maar werkte zeer effectief in de officiële literatuur.”
Prijsvloer
In ons parlement hebben ze het wel al heel lang over prijsplafonds. En ook vaak – zeker tientallen keren. Het vroegste voorbeeld dateert bij mijn weten uit 1946. Net na WO II, Nederland in opbouw, zware tijden voor onder meer de tuinbouw. En daarom wilde iemand in de Tweede Kamer, speciaal voor die sector: “Een stelsel van een prijsvloer en een prijsplafond, waartusschen ruimte is om de qualiteitseischen tot gelding te laten komen”.
Ik zei al: beetje saai woord, prijsplafond, en dan krijg je ook geeuwerige voorbeelden. Hoewel: zelf word ik blij van het woord prijsvloer. Dat ga ik vanaf nu vaker gebruiken, zeker in discussies over prijsplafonds.
