Een korte beschouwing over de gevoeligheid van een functioneel woord.
De helft van de leerlingen poept niet of bijna nooit op school. Zo luidde gister de kop boven een NOS-bericht. De leerlingen op basis- en middelbare scholen vinden de toiletten vaak te vies of ze zijn bang dat andere kinderen hen kunnen horen of ruiken, zo blijkt uit onderzoek van de Maag Lever Darm Stichting.
Dit item haalde niet alleen de site van de NOS, maar ook het Journaal. Presentatrice Malou Petter herhaalde de kop van het nieuwsbericht. Als openingszin zei ze: ‘De helft van de leerlingen poept niet of bijna nooit op school.’
Een van de bijzondere dingen van taal is hoe de gevoelswaarde van woorden kan veranderen. In mijn jeugd – we spreken over de jaren zestig en zeventig – was poepen een plat woord. Van je ouders leerde je dat je niet mocht gebruiken. Of beter: dat leerde ik van mijn ouders. Het kan goed zijn dat ouders van andere kinderen geen bezwaar hadden tegen dit woord – dit niet als een plat woord beschouwden.
Het gekke is dat ik niet meer precies weet wat je, in voorkomende gevallen, dan zei. Ik vermoed: niks. Je ging gewoon naar het toilet. Of je zei: ‘Ik ga even naar de wc.’ Wat je daar dan precies uitspookte – een grote of kleine boodschap – het deed er niet toe.
Grote boodschap
De uitdrukking een grote boodschap doen is natuurlijk een eufemisme voor ‘poepen’. Onze taal kent daar een hoop uitdrukkingen voor. Op internet zijn lijstjes te vinden met ruim negentig woorden en uitdrukkingen voor deze activiteit. Een kleine greep: afgaan, beren, bouten, drukken, een bruine trui breien, een ontlastende verklaring afleggen, je behoefte of gevoeg doen, kakken, kleien en schijten.
Wat deze rijkdom aan uitdrukkingen volgens mij vooral laat zien is dat het hier gaat om een handeling die ons op z’n minst vervult met enige gêne, dan wel met schaamte - vooral voor stank en geluid. We proberen dit te ondervangen met humor, maar daar verdwijnt die gêne of schaamte niet echt mee. Vandaar ook dat zoveel leerlingen op school hun ontlasting ophouden. Met alle gevolgen van dien, want op den duur leidt dit tot allerlei problemen.
Geen blad voor de mond
Ik keek er even van op, toen ik NOS-presentatrice Malou Petter het woord poepen hoorde gebruiken. Zo gaat dat met woorden waarvan je in je jeugd te horen hebt gekregen dat je ze niet mag gebruiken: zelfs op latere leeftijd behouden ze een bepaalde gevoeligheid. Tegelijkertijd vond ik het juist goed dat zij dit woord gebruikte. Geen blad voor de mond nemen, maar het zo zeggen dat iedereen het snapt. Iedereen weet immers wat poepen betekent, dus het is goed om dat woord te gebruiken. Een arts uit het Emma Kinderziekenhuis die werd geciteerd in het nieuwsbericht van de NOS, nam evenmin een blad voor de mond. ‘Ik zit de hele dag met mijn neus in de stront’, zei hij, ‘omdat er zoveel kinderen zijn met obstipatie.’
Van mij had dat iets subtieler geformuleerd mogen worden, maar wellicht is dat tuttigheid mijnerzijds.
Overigens moet dit NOS-bericht tot enige verbazing hebben geleid in Vlaanderen. Betekent poepen in ons deel van het taalgebied ‘je ontlasten’, Vlamingen kennen het in een heel andere betekenis, namelijk ‘neuken’. Om nog maar eens een woord te gebruiken waarvan een hoop mensen in hun jeugd te horen hebben gekregen: dat is een plat woord.
