Van sommige woorden heb je de indruk dat je wel zo’n beetje weet hoe oud ze zijn. Je kunt je herinneren wanneer je ze voor het eerst in de krant las, en de verleiding is groot om dan te denken dat je daarmee hun geboorte of kleuterjaren nog hebt meegemaakt. Of je denkt de ouderdom van een woord te kunnen schatten op basis van een vage notie van wat wel of niet in een bepaalde tijd thuishoorde.
Neem bijvoorbeeld joyriding. Uit welke tijd zou het verschijnsel dateren om voor de lol een rit te maken met een voertuig dat voor dat doel gestolen is? Leek mij typisch iets voor het begin van de jaren zeventig. Ik kan me het verschijnsel uit die tijd herinneren, net als streaken – voor de kick bloot over straat rennen. De jaren vijftig leken mij te braaf voor joyriding en de jaren zestig te lief. Typisch jaren zeventig dus, toen het allemaal wat agressiever begon te worden.
De Grote Van Dale erbij gepakt en verdomd, daar staat bij joyrider het jaartal 1974. Ik wist het!
[b]Schwarzfahren[
Tot ik laatst, voor iets heel anders, de Auto encyclopedie uit de kast pakte, een ‘practische vraagbaak voor de automobilist’ die in 1954 werd samengesteld door H.J. Peppink, hoofdredacteur van de Autokampioen, en ingenieur B.D. Swanenburg. Daar viel mijn oog toevallig op joy-riding, met als definitie: ‘Ingeburgerde term voor een misdrijf, dat bestaat uit het opzettelijk zonder toestemming van de eigenaar op de weg gebruiken van een motorrijtuig. Dit kan volgens de Nederlandse wet worden gestraft met een gevangenisstraf van ten hoogste 6 maanden of geldboete van ten hoogste f 1000.’
Niks nieuw in de jaren zeventig, en kennelijk zelfs niet kakelvers in de jaren vijftig, want toen was het al een ingeburgerde term.
Als je eenmaal loslaat dat je wel zo’n beetje weet hoe oud een woord is, kun je gestructureerd gaan zoeken in oude drukken van woordenboeken. Voor leenwoorden zijn vooral oude drukken van Kramers woordentolk van grote waarde. In 1937 verscheen de 21ste druk van dit boekje, zonder joy-riding. Maar twee jaar later werd dit woord aan de 22ste druk toegevoegd, verklaard als ‘rijden in een gestolen auto’ en met een verwijzing naar schwarzfahren, het Duitse woord voor hetzelfde verschijnsel.
Het is iets dat me altijd wel zal blijven verbazen: werkelijk álles is ouder dan je denkt.
(NRC, 19-7-2001)
